Жол көрмек, жоба білмек, жиһан кезбек...

«Жол көрмек, жоба білмек, жиһан көзбек...» - Абайдың кейін табылған өлеңі, 4 тармақты 2 шумақтан тұрады. Өлеңде Абайдың ой-қиялы шарықтап, әбден асқар биігіне жеткен шағындағы байсалды да байыпты, байырғы ойларын түйіндеген. Адам жан-жақты есейіп, қабілет-күші марқайып, ақыл-ойы толығып, өмірді, салт-дәстүрді, жол-жобаны біліп толысады, шындық іздеп шыңдалады. ЖиҺан кезіп: «Көре-көре көсем болады, сөйлей- сөйлей шешен болады». Жастық шақ, жігіттіктің аласұрған екпінді қызуы енді бойды жеңіп, ақылға, иман-салауаттылыққа ауыспақ. «Тағдырдың маңдайға жазғанын хақтан біліп» жақсылық тілемек, игілік ұстанбақ. Ол үшін өзіңнен озған өнер иесінің соңына ер, жөнін жақтап, жыртысын жырт, көшелі кісі бол дейді ақын . Бұл қиын нәрсе ме? Әрине, қиын. Әсіресе өзім білем, менде кем емеспін дейтін тоң мойын, бір бет, қисық мінезді адамға қиынның қиыны. Алдымен құдай жаратқан пенденің ниеті түзу, көңілі аппақ, пейілі кең болуы ләзім. Түзу, адал, таза жүрген мақұл. Өсек айтпа, өтірік, жалған сөйлеме, біреуді сыртынан ғайбаттама. «Екі елі аузына үш елі қақпақ қой», былапыт, бос даурықпаға үйірсек болма деген уағыз халық тәрбиесінің негізгі принциптерімен ұштасып, ұрандасып, үндесіп жатыр. Шын әрекет, шын өмір - ғылым мен өнерде. Ерінбейтін еңбекшіл, таусылмайтын талапкер, жалықпайтын жанкешті еңбек қана жігіттің абырой-беделін асырмақ, елінің ері атандырмақ. Өлеңнің айтпақ ойы осы. Туынды 10, 11 буынды қара өлең үлгісімен жазылған. Алғаш 3. әл-Жауһаридің Уфа қаласында басылған «Насихат қазахия» рисаласында жарияланған. Шығарма ой сарыны мен өлең өрнегі жағынан алғанда Абайдың 1886 жылғы «Қартайдық, қайғы ойладық, ұйкы сергек»деген өлеңіне жақын келеді. Тіпті осы аталмыш өлеңнің бесінші шумағының екінші жолы : «Ақыл таппақ, мал таппақ, адал жүрмек», -деп берілсе, «Насихат қазақиядағы» екінші шумақтың соңғы жолы: «Ғылым, өнер, мал таппақ, жұртқа жақпақ», - деген жолмен ой жағынан да, сөз жағынан да үйлес шығып жатыр. Басылымдарда өлеңнің алғашқы шумағының үшінші жолындағы бір сөз толық анықталмағандықтан, оның орны көп нүктемен берілген.