Жылу мөлшері
Жылу мөлшері - жылу берілу кезінде дененің алатын немесе жоғалтатын энергиясы жылу мөлшері болып табылады. Жылу мөлшері Q әрпімен белгіленеді. Жылу мөлшері ішкі энергия өзгерісінің өлшемі бола тұрып, дененің температурасына байланысты. Қыздыру барысында судың температурасын t 1-ден t 2-ге неғұрлым көбірек өзгерту керек болса, онда оған анағұрлым көп жылу мөлшерін беру қажет. Жылу мөлшері - физикалық шама және ол температураның t 1-ден t 2-ге дейінгі өзгерісіне пропорционал, яғни Q~(t2-t1). Егер дененің температурасы жоғарыласа, онда ол дененің қандай да бір жылу мөлшерін алғанын, егер төмендесе, онда жылу шығарғанын көрсетеді.
Массаға тәуелділігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дегенмен дененің қыздыру кезіндегі алған немесе суығанда бөлген жылу мөлшерін есептеу үшін тек қана температураның өзгерісін білу жеткіліксіз. Спирт шамымен сынауықтағы суды қыздыра отырып, біз белгілі уақыт ішінде оны қайнауға дейін жеткізе аламыз, ал су толы шәугімді олай қайната алмаймыз. Оны қандай да бір уақыт аралығында шәугімдегі және сынауықтағы суды қайнатуға қажетті жылу мөлшерінің әртүрлі болатынымен түсіндіріледі. Судың массасы неғұрлым көп болса, оны белгілі бір температуралар айырымына дейін қыздыру үшін соғұрлым көп жылу мөлшері қажет. Суды салқындату барысында да осылай. Демек, денені қыздыруға қажетті немесе оның суығанда бөлетін жылу мөлшері сол дененің массасына пропорционал, яғни Q~m
Дененің қандай заттан жасалғанына тәуелділігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жылу мөлшері тек дененің температурасының өзгерісі мен массасына ғана тәуелді емес, сонымен қатар дененің қандай заттан жасалғанына да байланысты. Бірдей екі жанарғымен массалары бірдей, біреуі қорғасыннан, екіншісі алюминийден жасалған екі цилиндрді бірдей температураға, мысалы, 100°C-қа дейін қыздырайық. Егер цилиндрлерді су құйылған бірдей ыдыстарға салсақ, онда алюминий цилиндрдің қорғасын цилиндрге қарағанда суды жоғары температураға дейін қыздыратынын байқаймыз. Ендеше, суыту нәтижесінде бірдей жағдайларда берілген массадағы алюминий сондай массадағы қорғасынға қарағанда көп жылу мөлшерін шығарады. Керісінше, бірдей градусқа дейін қыздыру үшін алюминийге сондай массадағы қорғасынға қарағанда көп жылу мөлшерін беру керек. Олай болса, денеге қажетті жылу мөлшері, оның қандай заттан жасалғанына да байланысты.
Өлшем бірлігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жылу мөлшері жылу берілу кезінде дененің алатын немесе шығаратын энергиясы болғандықтан, жылу мөлшерінің өлшем бірлігі ретінде кез келген энергия сияқты 1 джоуль(1 Дж) және 1 килоджоуль(1 кДж) алынады. 1 г суды 1°C-қа қыздыру үшін берілетін жылу мөлшерін калория деп атайды. Оның қысқаша белгіленуі:кал. 1 Дж және 1 кал бірліктерінің арасында мынадай қатынас бар: 1 кал = 4,19Дж = 4,2Дж Сонымен қатар 1 кал-дан 1000 есе көп килокалория(ккал) бірлігін де қолданылады: 1 ккал = 1000кал. 1 ккал = 4200 Дж = 4,2 кДЖ. [1]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Физика және астрономия: Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық.Б.М.Дүйсембаев,Г.З.Байжасарова,А.А.Медетбекова