Жібілген иісгүлі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Ломонос кодонопсисі (Қоңыраугүлділер тұқымдасы) – туыстың Қазақстандағы жалғыз өкілі Тянь-Шаньға, Жоңғар Алатауы және Тарбағатайға тән әдеттегі түр. Өзендер мен бұлақтардың жағасында, орман алаңқайларына және шалғындықтарда ортаңғы және жоғарғы тау белдеулеріндегі кесілген шырша және арша түптерінде өседі. Шөптесін көп жылдық шырынды цилиндр тәрізді биік бұтақтанған сабақты. Жапырақтары жұмсақ, нәзік қысқа сағақты және жұмыртқа тәрізді тақталы, қарама-қарсы орналасқан. Гүлдері бас жағында, гүл табанында сәл ғана еңкейген. Тостағаншасы 5-еу. Тісшесі тілінген, ұзарып өсіп, гүлдеу мерзімі біткен соң шалқайып кетеді. Күлте қоңыраулы үшкірлеу 5 бөлікке тілімделінген, барынша ірі. Күлтенің түсі көгілдірлеу немесе көкшіл, ішкі жағында қара-көк немесе қызғылт-сары сурет бар. Аталықта және үш бөлікті бағана күлтеден шықпайды. Кодонопсис маусым-тамызда гүлдейді. Гүлдері мен жапырақтары шектен тыс жағымсыз иіс шығарады, сондықтан халық арасында оны “аю қоңыраушасы” деп атайды. Жемістері құрғақ қорапшалар, жоғарғы жағынан 3 жерден қақырайды. Шілдеден бастап қыркүйекке дейін піседі. Тұқымымен көбейеді.

Өсімдіктің барлық бөлігі әсер етуші заттардың топтамасын бөледі, эфир майы, С дәрумені , иілік заттар және т.б. Эксперименттік зерттеулер олардың жалпы адам ағзасын әлдендіретін, және жүректің жұмысын реттейтін, сондай-ақ қан қысымын түсіретін пайдасы бар екендігін анықтап берді. Өзбек халық медицинасында жер үсті бөлігін басқа да шөптермен қосып бауыр ауруын емдеуге пайдаланады. Бірінші рет мәдени түрде XIX ғасырдың аяғында Петербургте байқаудан өткізілген. Алматы ботаникалық бағындағы тұқымынан өсіріледі. Екінші жылы гүлдейді. [1]

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. А. А. Иващенко. Қазақстан өсімдіктер әлемі. Алматыкітап баспасы, 2012.