Жіңішке бұғазы
| Жіңішке бұғазы укр. Генічеська протока | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ені | 0,08-0,15 км |
| Ұзындығы | ≈4 км |
| Тереңдігі | 4,6 м |
| Орналасуы | |
| 46°09′37″ с. е. 34°47′34″ ш. б. / 46.1603° с. е. 34.7927° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°09′37″ с. е. 34°47′34″ ш. б. / 46.1603° с. е. 34.7927° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Өзінен жоғары акватория | Үтлік көлтабаны, Сываш |
| Ел |  Украина |
| Аймақ | Херсон облысы |
| Аудан | Жіңішке ауданы |
| Арасын бөліп тұр | Крячин а. және материктік Украина |
 Жіңішке бұғазы Ортаққорда | |
Жіңішке бұғазы (укр. Генічеська протока) — материк пен Крячиный аралының (Қырым түбегі Арабат белінің жалғасы) арасындағы бұғаз.
Бұғаз Азов теңізінің екі шығанағын: Үтлік көлтабаны (шығысында) Сываш шығанағының Үлкен Гирло арнасымен (батыста) байланыстырады. Ұзындығы шамамен 4 км, ені 80-150 м, тереңдігі 4,6 м дейін жетеді. Бұғаздағы ағыс тұрақты емес, желдерге байланысты.
Жіңішке бұғазы арқылы қатынас 1875 жылы Ақиар теміржолы салынғанға дейін үлкен маңызға ие болды.
Бұғаз арқылы екі көпір: Шоқрақ ауылының оңтүстігіндегі Шоқрақ-Жанкөй-Ақмешіт газ құбырындағы компрессорлық станцияға апаратын тас жолдағы автомобил көпірі, сондай-ақ қазір Жіңішкеден Азов теңізіне шығатын бұғаздың оңтүстік жағалауындағы Жіңішке балық порты бекетіне дейін келетін автомобиль көпірі ретінде пайдаланылатын бұрынғы теміржол көпірі салынған.
Бұғаздың жағасында Жіңішке порты орналасқан.
Атырауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Физикалық-географиялық тұрғыдан алғанда бұғаз — атырау, оның төбесі Азов теңізінің Үтлік көлтабанына қарай қарайды. Бұл тарихи тұрғыдан Сываш өзенінің орташа жылдық деңгейі Үтлік көлтабанының деңгейінен 13,5 см төмен болғанымен байланысты, бұл Үтлік көлтабанынан Сывашқа судың жүйелі түрде тасуына әкеліп соқты, бұл оның толық өзен атырауы ұқсастығын құрады. Суарылатын егістік алқаптарынан Сывашқа тұщы су ағынының күрт артуына әкелген Солтүстік Қырым арнасы іске қосылғаннан бері, Сываш деңгейі Азов теңізінің деңгейіне біршама жақындады, бұл бұғаз арқылы судың ағуы негізінен Үтлік көлтабаны жағынан да, Сываш жағынан да желдің күшеюі құбылыстарының нәтижесі болды[1]. Сываштың орташа тұздылығы 1955 жылғы 141,0 ‰-ден 1989 жылға қарай 22,6 ‰-ге дейін төмендеді, ал 1997 жылы 17,0 ‰ ең төменгі мәнге жетті. Бұл Сываш өзенінің орташа жылдық ағыны жылына 83 миллион м³, ал Солтүстік Қырым арнасының орташа жылдық кәріз су ағыны жылына 630 миллион м³ болды[2].
Әрбір атырау сияқты, Жіңішке бұғазы да олардан құралған тармақтар мен аралдар жүйесі болып табылады. Тарихи тұрғыдан Жіңішке атырауының тармақтары (Днепр, Қобан, Дунай немесе Дон атырауларының тармақтарындай) «гирла» (укр. гирла — «тамақ») деп аталады. Сонымен, Жіңішке бұғазының негізгі кемежолының тарихи атауы «Үлкен тармақ» болып табылады, одан төмен қарай (батысқа қарай) Кручёное тармағы тармақталады, екі тармақтың арасында олар түзген Верблюдка аралы жатыр[3]. Азов теңізі мен Сивашты байланыстыратын тағы бір тармақ - Арабат бұғазы, алайда ол арқылы су алмасу оның таяздығына байланысты шамалы деп саналады. Жіңішке және Арабат тармақтарының арасында олар құрған Крячиный аралы жатыр.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ МЕЖГОДОВАЯ ИЗМЕНЧИВОСТЬ ВОДООБМЕНА МЕЖДУ АЗОВСКИМ МОРЕМ И ЗАЛИВОМ СИВАШ ЧЕРЕЗ ПРОЛИВ ТОНКИЙ
- ↑ Дьяков Н. Н., Белогудов А. А. Водообмен залива Сиваш с Азовским морем через пролив Генический (Тонкий) // Труды Государственного океанографического института имени Н. Н. Зубова. М. : Артифекс, 2015. Вып. 216. С. 240—253. Мұрағатталған 20 наурыздың 2022 жылы.
- ↑ Топографическая карта РККА 1941 года Северного Крыма