Зауза қоңыз
| Melolontha | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 батыс зауза қоңызы (Melolontha melolontha)
| ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Species | ||||||||||||||
|
Many, see text |
Зауза қоңыз (Melolontha) – қаттықанаттылар отрядының тақта мұрттылар тұқымдасына жататын жәндіктер.
Негізінен Еуразия құрлығында кең тараған (36 түрі белгілі). Қазақстанда кездесетін 2 түрі бар: шығыс зауза қоңызы (M. hіppocastanі) және батыс зауза қоңызы (M. melolontha).
Зауза қоңыз денесінің ұзындығы 20 – 32 мм, түсі қара қоңыр, қанатының үсті қоңырқай жирен түсті болады. Қос жұп қанаттарының 1-жұбы мүйізденіп, қатты қанатқа (элитра) айналған; 2- жұбы жарғақ қанатты болып келеді. Қос мұртшаларының ұшы жолақтанған тақта тәрізді. Ауыз аппараты – кеміргіш. Бұлар – дара жыныстылар, толық түрленіп дамиды. Дернәсілінің түсі ақшыл, басы қоңыр түсті, кеудесінде үш жұп аяқтары болады. Дернәсілі топырақ арасында (3 – 4 жылда) өсіп-жетіледі де, жас ағаштардың тамырын зақымдайды. Көктемде ағаш жапырағын жейді. Зауза қоңыздың дернәсілін жою үшін топыраққа инсектицидтер шашады. Ал қоңыздарды ағаштан сілкіп түсіріп, жинап құртады.[1]
Басы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ауыз мүшелері мен сезім мүшелері қоңыздың басына орналасқан. Алдыңғы жағында көлденең пластинка тәрізді жоғары ерні бар. Оның арт жағынан ауыз тесігін екі жанынан жиектеп тұратын екі жұп жақтары көрінеді. Ауыздың астыңғы жағында төменгі ерні болады. Төменгі жақтары мен төменгі ерінінде дәм сезу және сипап сезу мүшелері қызметін атқаратын екі жұп мұртшалары бар.
Қоңыздың басында екі күрделі көзі болады. Әрбір көз бірнеше мың жай көзшелерден құралады. Көздерінің алдыңғы жағынан мұртшалар көрінеді, олардың ұштарында жалпақтау келген бірнеше пластинкалары бар. Пластинкалар иіс сезім мүшелерінің қызметін атқарады. Олар зауза қоңызының аталығынан гөрі аналығында жақсы жетілген. Көкіректің алдыңғы бөлігіне бас батыңқы орналасқан. Қоңыз басын еңкейте алады, бірақ жан-жағына бұра алмайды. [2]
Зауза қоңыз қалай ұшады?[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ол өте үлкен және қанаттары да кішкентай, мускультурасы да дұрыс емес. Және жерден ұшу үшін 3 есе күштірек болу керек. Дегенмензауза қоңыз өте жылдам ұшады - 3 м/с жылдамдықпен. Рас, бұрыннан белгілі, зауза қоңыздың денесінің үштен бір бөлігі ауадан тұрады. Сондықтан, ол ұшар алдында ауа қапшықтарын ауамен толтырып алады. Бірақ, зауза қоңыз ұшу үшін бұл жеткіліксіз. Неліктен? Ешкім білмейді. Зауза қоңыз жете зерттеуді қажет етеді.Түрлі гипотезалар айтылады, бірақ олар қате болып шықты. Ғалымдарға зауза қоңыздың құпиясын ашу маңызды. Мүмкін ғалымдар зауза қоңыздың сырын ашқанда жаңа ұшу аппараттарын ойлап табатын шығар.
Зауза қоңыз тек солтүстік ендікте кездеседі, бірақ Солтүстік Америка конструкторлары қызығушылық танытуда. Зауза қоңыздарын басқа жаққа апаруға немесе кіргізуге қатаң тиым салынған, өйткені экологиялық апаттар болуы мүмкін. Зауза қоңыздардың коңыстанған жерлерінде табиғи жаулары жоқ. Және де зауза қоңыздың көптеген түрлері Ресейде кездеседі. Біздің елімізде де зауза қоңыздар ұшатын кезеңдерде көптеген ормандарды құртуы мүмкін. Атап айтатын болсақ, зауза қоңызы арнайы мамандарды таң қалдырды. Бірақ, зауза қоңыз көп ұшпайды, 30-40 күн ғана ұша алады. Бұл дегеніміз зауза қоңыз 5 жылда 30-40 күнінде ұшатынын көрсетеді.
Шамамен зауза қоңыз 5 жыл бойы жердің астында өмір сүреді. Алғашқы жазда қарашіріктер мен өсімдіктердің тамырларымен қоректенеді. Қысқа қарай дернәсілдер тереңге қарай кетеді, ал көктем келгенде көтеріледі. Екінші жылы дернәсілдер жас ағаштардың тамырымен қоректене береді. Үшінші жылы дернәсілдер 5-6 сантиметрге өседі және олар үлкен ағаштардың тамырларымен қоректенеді. Төртінші жылы дернәсілдер қуыршақтарға айналады, ал екі-үш айдан кейін қоңызға айналады. Және осы жас қоңыздар келесі көктемге дейін жердің астында өмір сүре береді.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақ Энциклопедиясы,4 том 3 бөлім
- ↑ Зоология, 6-7, (1986),75 б, 7-2481
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Melolontha |