Зеректік

Зеректік – адамның өзінің маңындағы нәрселер мен құбылыстарды танып білудегі сезімталдығын, ақыл-ойының ұшқырлығын, ойлау әрекеттерінің оралымдылығын білдіретін даралық қасиеті. Зеректі адамның психикалық әрекетіндегі түйсіну, қабылдау, сезіну, ойлау, талдау мен біріктіру, нақтылау мен абстракциялау, салыстыру мен пайымдау сияқты амал-тәсілдермен тығыз байланысты. Сондай-ақ, зеректік жеке адамның жоғары жүйке қызметінің ерекшеліктеріне, темпераментіне, мінез-құлқы мен қабілеттілік деңгейіне де қатысты.

Ұғымталдық, зейінділік пен пайымдылық зеректіктің мәнді, тұрақты белгі-сипаттары. «Дулат Абайдың ұғымтал зеректігіне шын сүйінді (Әуезов)». Адамның саналы әрекетіндегі З. қасиеті психикалық процестердегі түйсіну мен қабылдау, сезім, ойлау әрекеттері болып саналатын талдау мен біріктіру, нақтылау мен абстракциялау, салыстыру мен пайымдаусияқты амал-тәсілдермен өзара тығыз байланысты түрде дамып отыратын жан жүйесінің процестері. З. – адамның өзінің маңындағы нәрселер мен құбылыстарды танып білуіндегі сезімталдығын, ақыл-ойының ұшқырлығын, ойлау әрекеттерінің оралымдығын білдіретін даралық қасиеті.

З. жоғары жүйке қызметінің типтері мен олардың әсерлену ерекшеліктерін көрсететін темперамент типтеріне, мінез-құлқы мен қабілеттілік ерекшеліктеріне тәуелді болып отыратындығы психологияда ғылыми тұрғыдан шындығы айқындалған жайттар. З. қазақ халқының ғасырлар бойы даму тарихында сан алуан құбылыстар мен жеке адамдардың өмірінен айқын көрініс беріп отырған. Халқымызға атақ-даңқы мен ақыл-ойы танымал болып, Жиренше шешен мен Қарашаш, Тазша бала мен Алдаркөсе, Қожанасырдың ақыл-ойы мен зеректігі әрбір істің түйінін шешуде айқын көрініс беріп отыратын халық бұқарасына өнеге берелік істер. З.-тің көрінісі Ы.Алтынсариннің «Асан мен Үсен» атты әңгімесінен де айқын байқалады. Халқымыз ақыл-ой мен саналықтың қасиеті з-ті жоғары бағалап, ондай кейіпкерлерді үлгі-өнеге тұтқан. З.- (зейінділік, түсініктілік, ұққыштық, ұғымдылық, ұғымталдық) әсер етуші нәрселер мен құбылыстарды сезім мүшелері мен ақыл-ой арқылы тез қабылдап, олардың мән-мағынасын жете түсіну қабілеті.