Ибибио (халық)
| агбишера | |
| Ибибио | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
6,1 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Нигерия |
6,1 млн. |
 Гана |
43 000 |
 Камерун |
34 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
христиандық, дәстүрлі нанымдар | |
Ибибио (агбишера)[1] — Нигерияның оңтүстік-шығысындағы халық, негізінен Нигер атырауы мен Нигерия-Камерун шекарасы арасындағы жерді алып жатыр.[2] Сондай-ақ олар Ганада (43 мың адам), Камерунда (34 мың адам) және т.б. елдерде тұрады. Жалпы саны 6,1 миллион адам. (2007, бағалау).[3] Олар шығыс немесе ибибио (25 топ кіреді), батыс немесе ананг (14 тайпа), солтүстік немесе энонг (нкалу және окун), оңтүстік немесе экет (окобо мен орон кіреді), атырау, өзен немесе эфик болып бөлінеді.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі - ибиго тілі, нигер-кордофан отбасының бенуэ-конго тармағына жатады.[4] Диалектілер рулық бөліністерге сәйкес келеді. Ибиго және эфик диалектілеріне негізделген екі әдеби тіл бар. Жазуы латын әліпбиі негізінде.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілердің діни байланысы: христиандар, дәстүрлі нанымдар.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі - қолмен атқарылатын егіншілік (ямс, маниок, банан, әртүрлі көкөністер). Жабайы майлы пальма жемістерін жинаумен айналысады (экспортқа), какао және каучук өсімдіктерінің шағын плантациялары бар. Ибибионың кейбір топтары балық аулау және балық аулау құралдарын жасаумен айналысады. Пальма майы мен балық саудасы дамыған. Көркем қолөнерден - тоқу, ағаш ою, моншақ, саздан мүсіншелер мен ағаш маскалар жасаумен танымал.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туыстық есеп патрилинейлік, ал андонилерде матрилинейлік. Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін көпбалалы қауымдар (уфок), рулық ұйым (екпук), жас топтары (нка) және құпия одақтар құрайды. Неке вирилокалды. Ақсақалдар кеңесі басқарушылық және салт-дәстүрлік қызметтерді атқарды. Күнтізбелік мерекелер, маскарадтар, құпия қоғамдардың ырымдары және т.б. сақталған. Абасси ең жоғарғы тәңір болып саналады, бірақ ата-бабалар культі (экпо) ең үлкен мәнге ие. Олар сондай-ақ табиғаттың әртүрлі күштерінің рухтарына (ндем), қара магияға, бақсылыққа сенеді. Фольклордың барлық негізгі жанрлары кең тараған.
Ауылдық елді мекендердің екі түрі бар: ірі ықшам ауылдар (эфик, энонг) және бір-бірінен біршама қашықтықта орналасқан жеке үй шаруашылықтары.
Дәстүрлі тұрғын үйлері бір қабатты, төртбұрышты, ағаш қаңқалы. Қабырғалардың сырты мен ішкі жағы балшықпен сыланған. Төбесі пальма жапырақтарымен, ауқатты адамдарда - темірмен жабылған. Сонымен бірге үйлерден бөлек қосалқы құрылыстар да салынуда.
Азық-түліктің негізінөсімдік текті өнімдер атқарады, олардан дәнді дақылдар, бұқтырылған тағамдар, сондай-ақ балық, көкөністер мен түйнектер (қайнатылған, қуырылған және пісірілген) пайдаланады.[6]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Значение слова ИБИБИО в Большом российском энциклопедическом словаре https://slovar.cc/enc/bolshoy-rus/1712065.html
- ↑ Ибибио https://megabook.ru/article/%D0%98%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D0%BE%20(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/1997411
- ↑ ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ https://sanstv.ru/dict/%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%B8%D0%BE
- ↑ Современная энциклопедия - ибибио http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/ibibio
- ↑ a b народы мира / Ибибио http://www.etnolog.ru/people.php?id=IBIB
