Италия соғыстары
Италия соғыстары (1494-1559) – Италияны басып алу және Европада өз биліктерін нық орнату үшін Франция, Испания, «Қасиетті Рим империясы» арасында болған соғыс. Бұдан өзге соғыста басқа мемлекеттерде болды. Соғыс әрекеттері Италия жерінде жүргізілді.
Алғашқы соғыс әрекеттері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1494 жылы күзде франция королі Карл 8 Альпіден өтті де, 1495 жылы ақпанда Неапольды алды. Французарды Италиядан қуып шығу үшін 1495 жылы «Қасиетті лига» (Венеция, Милан,Рим папасы) құрылды; лигаға император Максимилиан 1 мен испан королі Фердинанд 2 Арагонский қосылды. Бұдан шошынған Карл 8 1495 жылы майда Неапольды тастап шықты. Карл 8-нің (1498 жылы қайтыс болды) мирасқоры Людовик 12 1499 жылы Италияға жорық жасады. 1499-1500 жылдардағы шайқастарда жеңіске жетіп , Людовик 12 Милан герцогтығын басып алып, бүкіл Ломбардияны иемденді. 1500 жылы Гранадада Франция мен Испания құпия шарт жасасты, 1501-02 жылы франция және испан әскерлері Неаполитан корольдығын бағындырды. Бірақ 1503 жылы көктемде Франция мен Испания арасында жанжал шықты да өзара соғысқа килікті. 1503 жылы 29 желтоқсанда Гарильяно өзені жанындағы шайқаста испан әскері франция әскерін талқандады. Неаполитан корольдығы Испанияға бағынды. Милан құлағаннан кейін Ломбардияның едәуір жерін, Неапольды, апулийлік бірсыпыра порттарды алып, соғыстардан пайда көрген бірден-бір итальян мемлекеті Венеция болды. Венеция Италияда үстемдік құруға ұмтылды. 1508 жылы декабьде Венецияға қарсы Камбрей лигасы құрылды; лигаға Рим папасы, «Қасиетті Рим империясы», Франция, Испания кірді, оған кейбір итальян мемлекеттері (Флоренция,Феррара, Мантуя т. б. ) қосылды . 1509 жылы 14 майда Аньяделло маңында(Миланның жаны) француздар венециялықтарды жеңіп, оның Ломбардиядағы иеліктерін тартып алды. 1509 жылы шілдеде императордың әскері Верона мен Виченцаны алды. Францияның күшеюі «Қасиетті лиганың» (1511) (папа Юлий 2, Венеция, Испания, Англия, Швейцария, кейінірек император Максимилиан1) құрылуына әкеліп соқтырды. 1512 жылы 11 апрельде Равенна түбінде франция армиясы жеңіске жетті, бірақ көп шығынға ұшырап, Ломбардияны тастап шығуға мәжбүр болды, Миланда Сфорц, Флоренцияда Медичи өкіметі қалпына келтірілді.
1515 жылғы соғыс[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1513 жылы Франция Венециямен одақтасу туралы шарт жасасты. 1515 жылы франция королы Франциск 1 Италия соғысын қайта бастады. 1515 жылы 13-14 қыркүйекте франция әскері венециялық әскерлердің қолдауымен Мариньяно маңында милан герцогының швейцар жалдамаларын талқандады. Франция Милан мен Павияны, Венеция Бергамо мен Брешті алды. 1519 жылы испан королі Карл 1 (Карл 5 деген атпен) «Қасиетті Рим империясының» императоры болып сайланғаннан кейін 1521 жылы соғыс қайта жанданды. 1525 жылы 24 ақпанда Павия түбінде франция армиясы күйрей жеңілді. Мадрид шарты (1526) бойынша Франциск 1 Милан және Бургундия герцогтарын Карл 5-ге берді, бірақ Францияға қайтып оралғаннан кейін ол шарттан бас тартты.Империя әскерлерін қуып шығу үшін франция королы Англиямен байланысын күшейтіп, 1526 жылы 22 майда Флоренция, Венеция, милан герцогы, папа Климент 7-мен одақ (Коньяк лигасы) жасасты да, соғыс қимылын қайта бастады. 1527 жылы майда империя армиясы Римді алды. Сол жылы жазда франция әскерлері Милан мен Павияны, 1528 жылы көктемге салым Неаполитан корольдігінің едәуір бөлігін бағындырды. Алайда Франция Камбрада (1529 жылы августта) империямен бітім жасасуға мәжбүр болды. Франция бургундияны өзіне қалдырып, Фландрия мен Артуаны империяға берді. Неаполитан корольдігі испан иелігі деп жарияланды, басқа итальян мемлекеттері императордың тәелділігіне түсті.
1536 жылғы соғыс[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1536 жылы Италия соғысы қайта өршіді. Француздар Пьемонт пен Савойяға басып кірді. Франция мен империя арасындағы 1536-1538, 1542-1544 жылдардағы соғыс қимылдары Солтүстік Италия жерінде ғана емес, сонымен қатар Францияның шығыс шекарасы (Артуа, Фландрия, Бургундия мен Провенс үшін) мен Пиренеяларда да (Наварра мен Перпиньяна үшін) жүргізіліп, Крепадағы бітіммен 1544 жылы қыркүйекте аяқталды. 40-50 жылдары (1550ж. Мирадола, 1552-55 ж. Сиена үшін күресте) Франция Италиядағы өзінің позициясынан бірте-бірте айырлды.
Като-Камбрезий бітімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Франция мен Испанияның финанс жағынан әбден қысылуы Като-Камбрезий бітімін 1559 жылы жасасуға мәжбүрледі. Француздар Италиядан қуылды. Ал елдің солтүстік және оңтүстік бөліктері испан қолына көшкен болатын. Италия соғысының салдарынан Италия саяси жағынан бөлшектеніп, экономикалық күйзелістерге ұшырады. Сонымен қоса, италия соғыстары соғыс өнерінің дамуын жеделдетті. Неге десеңіз, осы соғыста алғаш рет қолмен оқ ататын қару, артиллерия қолданысқы енгізілді.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақ энцеклопедиясы. 4 том.