Итпен аң аулау
Саятшылықтың ішінде иттерді қолға ұстап үйретуді халық салбурын өнеріне жатқызған. Салбурын – ерте заманнан қалыптасқан қасиетті ұлттық мұра.Салбурынға шығу кезінде ойын-сауық құрып, мереке-думан жасаған. Саятшылар қыстыгүні топтасып тағалаған ат, жылы киім, баптап қолға үйретілген құмай тазы иттерімен қараша айынан бастап, ақпанның аяғына дейін 3 – 4 айға аң аулауға, қансонарға шыққан.Адам енді-енді тіршілік ете бастағанда жан-жануардың ішінен өзіне бірінші серік еткені ит екен. Ол – адамның досы, жанашыры, көмекшісі. Халқымыз асырайтын иттерін тұқымы жағынан дүрегей жəне тазы деп екіге бөлген. Дүрегей иттер үй маңайын, малдарды күзетеді. Олардың ішінен қасқырмен алыса кетсе, алқымынан алатын бөрібасарлар сияқты тайыншадай төбеттер шыққан. Олар түгіне қарай тықыр, сабалақ, жарғақ құлақ, дүрегей түкті, ал сүйек бітіміне қарай ірі сүйектілер болып жіктелген.Аңға салатын итін қазақтар тазы деп атайды. Тазы – орташа ғана бойы бар жүйрік ит. Ол қораға, адамға үрмейді. Суыққа шыдамсыз. Сондықтан қысты күндері үйде ұстайды. Жүні тықыр, сирақты, түстері өскен ортасына бейімді болады. Дала тазысының кеудесі мен бөксесінің биіктігі бірдей, өте шапшаң, сүйегі жеңіл, нəзік келеді. Сондықтан да оны ши тазы деп атайды. Таулы жердің тазысының кеуде жағынан бөксе жағы биіктеу, аяғы сіңірлі, мықты, мойыны ұзын əрі жуандау болады. Əдетте, олар – ашу шақырмайтын байсалды жануар, ал ашу шақырса аянбайтын жыртқыш. Өте ашулы кезінде тайсалмай қасқырға түседі. Аң аулауға шыққанда аңшының дыбыссыз жасаған бүкіл қозғалы сын бақылап, өте естілік көрсетеді. Аңшы бармаған немесе аң шы ескермей кеткен түкпір-түкпірдің бəрін өзі сүзеді. Тəжірибелі аңшы тазыны өте семіртпей не арытпай ұстайды. Құмай əрі жүйрік, əрі алғыр тазы ұғымында қолданылады. Иттің ең жүйрік, ең шалымды түрі құмай. Жүйрік, алғыр тазыларды «құстай ұшады» деп мақтап, қыран құс – құмайға теңеген, содан «құмай, құмай тазы» дейтін атау қалыптасқан. Қазақ аңызында «Ілуде бір италақаз жұмыртқасынан пайда болған ерекше тазының бір түрі» делінеді. Қазақтар жақсы көрген жүйрік тазысын «құстан жаратылған құмай» деп бағалаған.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Сен білесің бе?» энциклопедиясы./Құраст.: Қ.Ж. Райымбеков, Қ.Т. Байғабылова. – Алматы: «Аруна» баспасы. – 700 бет. ISBN 9965-26-407-4