Иірім (Қадыр Мырза Әлі)

Иірім — Қадыр Мырза Әлінің эсселер жинағы, 2004 жылы жарық көрді.

Кітапта XX ғасырда өмір сүрген қазақ ақын-жазушылары туралы естеліктер келтірілген. Автор өзі көріп, дәріс алған Мұхтар Әуезовтен бастап, әдебиетке қатарлас келген біраз дарынды әріптестерінің іс-әрекеттерін, мінез-құлқын, ішкі дүниесін шебер бейнелеген.

Біз әдебиетке келген кезде кеңес қазақ поэзиясы жартылай ұйқыда болатын. Аға ақындардан елдің даусыз мойындайтыны Қасым Аманжолов қана болатын. Сырбай Мәуленов, Ғафу Қайырбековтер сол кездің өзінде Қасекеңді пір тұтатын. Одан кейін Тайыр Жароков, Әбділда Тәжібаевтар жүретін. Әскерден аман-есен оралған бірен-саран ақындардың бірен-саран өлеңдері ауызға ілігетін. Олардың ішінде кейінірек үзіліп ілгері шыққаны Хамит Ерғалиев болатын. Оның поэмалары, әсіресе «Әке сыры» бірден көзге түсті. Осы бағыттағы бір заманға лайық жаңалық әкелген өзіндік беті бар ақынның бірі Мұзафар Әлімбаев және Тоқаш Бердияров еді. Мен жақсы көретін Мұзафар Әлімбаев «Қарағанды жырларынан» емес, «Құрбыма» жинағынан басталады. Орыс тілінде «ракетаноситель» деген сөз бар. Менің поэзиядағы алғашқы ракетаносителім осы Мұзафар Әлімбаев.

1958 жылы «Балдырған» атты балаларға арналған журнал шыға бастады. Мұзафар Әлімбаев оның бас редакторы болды, ал оқуын жаңа бітірген Қадыр Мырза Әлі журналға әдеби қызметкер ретінде орналасты.

Өз кейіпкерлерінің өмірбаяндық дүниесінен үзінді келтіріп, автор өз өмірбаянын кеңітеді. Сонымен бірге өз эссеистикалық концепциясы мен эстетикалық жүйесін дәлелдейді. Ұлы адамдардың образдары жаңа контекстік байланыстармен байытылады. Қайнаған әдебиет өнері, әлеуметтік және саяси проблемалар, уақыттың белгілері және өтіп кеткен тарихи оқиғалар эссеистикалық түрде еркін, толық баяндалған. Қадыр Мырза Әлінің «Иіріміне» роман-эссе деп айдар тағуға әбден болады.

Естелік деген қызық жанр: біреулер туралы не айтсам деп қиналасың, біреулер туралы қайсысын айтам, қалай айтам, қалай аяқтаймын деп қиналасың. Отыз жыл қатар жүрген әріптесің туралы кейде айтарға он ауыз сөз таппасаң, өміріңде небары бір-екі мәрте көрген адамың туралы жазған кезде өзіңді өзің тоқтата алмайсың. [...] Біз бәріміз де адамбыз, бәріміз де пендеміз. Менің міндетім — пайғамбардың немесе періштенің бейнесін жасау емес, кәдімгі өздеріміздей бірде кісі, бірде пенде мың құбылған тіршіліктің мың құбылған өкілдерін еске алу.