Йездигерд күнтізбесі

Йездигерд күнтізбесі – Иранда, Ауғанстанда, Иракта, Түркияда және Орта Азияда қолданылған уақыт есебінің жүйесі, яғни күнтізбе. Ежелгі Иранда ғасырлар бойы ауа райына сәйкестендірілген, дәлдігі төмен табиғи күнтізбе қолданылып келген. Уақыт есебін тәртіпке келтіру мақсатымен, 7 ғасырда Сасани әулетінен шыққан соңғы патша – Йездигерд ҚҚҚ-нің бұйрығы бойынша, астрон. күнтізбе қолданылған. Тарихта оны, көбінесе, “ Йездигерд күнтізбесі ” деп атайды. Йездигерд күнтізбесінде жыл 365 күнге, әрқайсысы 30 күндік 12 айға бөлінген, содан кейін жыл аяғына айлардан тыс 5 күн қосылып отырған. Жыл басы – фервердин айының 1-күні, көктемгі (жазғытұрғы) күн мен түннің теңелу кезі (Григорий күнтізбесі бойынша 22 наурыз). Бұл күн жаңа жылдың 1-күні ретінде наурыз (парс. нау – жаңа, руз – күн) деп аталған. Жылдар Йездигерд ҚҚҚ-нің таққа отырған күнінен, яғни 632 жылдың 16 маусымынан бастап есептелетін болған. Жуық түрде жылдың нақты ұзақтығы 365, 2422 күн (тәулік). Ал Йездигерд күнтізбесі ндегі жылдың одан 0,2422 күні кем. Осы айырмашылықтан 100 жылда 24 күн, 200 жылда 48 күн, т.б. жиналады да, наурыз жылжып, ақпан, қаңтар, желтоқсан, т.б. айларға шығып кетеді, сөйтіп ол көктемгі күн мен түннің теңелу кезіне қабыспай қалады. Уақыт есебінің шатасуы халық бұқарасын күйзеліске ұшыратқан. Өйткені, патшаға, уәзірлерге, т.б. жер өнімдерінен жиналатын салықтар наурызға дейін төленіп бітуге тиісті болған. Ертеде Иран жерінде наурызға дейін егін орылып, салықтар мерзімінде төленіп келген. Ал бергі наурызда егін жиналмаған, тіпті егін кейбір жерлерде жаңа ғана көктей бастаған. Осыған байланысты патшаларға шаруалардан салық төлеу мерзімін өзгертуді немесе күнтізбені түзетуді өтінген арыздар түскен. Патшалардың көпшілігі бұл арыздарға құлақ аспай, салықтарды бұрынғы тәртібімен жинатып, төлей алмағандарды жазалай берген. Ал Мүтәууәкіл (847 – 861 жылдары патшалық құрған) және Мүтәдид (892 – 902 жылдары патшалық құрған) патшалардың бұйрықтары бойынша жасалған өзгерістер табиғи негізінен ауып кеткен күнтізбені түзете алмаған, ақыры аяқсыз қалған. Йездигерд күнтізбесінің кемшілігі Дарихи Жәлели күнтізбесінде түзетілді.