КОКП ОК бас хатшысы

Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің Бас хатшысы орыс. Генеральный секретарь Центрального комитета Коммунистической партии Советского Союза
Басшылық етеді	КОКП ОК хатшылығы
Ресми резиденциясы	Мәскеу Кремілі
Тағайындалды	КОКП ОК пленумымен
Өкілеттігінің мерзімі	шексіз
Лауазым пайда болды	3 сәуір 1922 жылы
Лауазымдағы алғашқы қызметші	Иосиф Виссарионович Сталин
Лауазымдағы соңғы қызметші	Владимир Антонович Ивашко м. а.
Лауазым ыдыратылды	6 қараша 1991 жылы

КОКП ОК бас хатшысы (орыс. Генеральный секретарь ЦК КПСС; 1966 жылдан бастап: 1922—1925 жылдары — РК(б)П ОК бас хатшысы, 1925—1952 жылдары — БК(б)П ОК бас хатшысы, 1953—1966 жылдары — КОКП ОК бірінші хатшысы) — Кеңес Одағы Коммунистік партиясындағы ең жоғары лауазым.

Бас хатшы лауазымы 1922 жылы 3 сәуірде РК(б)П ХІ съезінде сайланған РКП(б) ОК пленумында КОКП ОК хатшылығының аппараттық қызметі ретінде белгіленді деп болжанады; алайда партия жарғысына тиісті өзгертулер енгізілмеді.

И.В.Сталин бұл қызметті ресми түрде қабылдаған алғашқы партия жетекшісі болды. Бейресми түрде Н.Н.Крестинскийді «бас хатшы» деп те атады, ол кезде 1919-1921 жылдары Орталық Комитеттің үш хатшысының ішінде Саяси бюроның мүшесі болған жалғыз адам болды. Партия Орталық Комитетінің 1934-1953 жылдар аралығындағы пленумдарында өткен хатшылық сайлауы кезінде бас хатшы қызметі айтылмады, Сталин қайтыс болғанға дейін жарғысыз сол лауазымда қала берді, бірақ ол кейде оны пайдаланды.

1953 жылы қыркүйекте КОКП Орталық Комитетінің пленумында Бас хатшы лауазымының орнына КОКП ОК Бірінші хатшысы лауазымы енгізілді, дегеніменде 1966 жылы КОКП-ның XXIII съезінде қайтадан КОКП ОК Бас хатшысы болып қайта аталды және коммунистік партияның жарғысында ресми түрде бекітілді.

КОКП басшылығындағы басқа партиялық қызметтерге қарағанда, бас хатшы лауазымы бірден-бір алқалық емес қызмет болды.

Иосиф Виссарионович Сталин (сәуір 1922 — наурыз 1953)

Бас хатшы лауазымы және Сталиннің билік үшін күрестегі жеңісі (1922-1934)

Сталиннің жеке хатшысы Борис Бажанов бас хатшы лауазымын құру және оған Сталинді тағайындау туралы ұсынысты Ленинмен келісе отырып, Григорий Зиновьев пен Лев Каменев жасады деп мәлімдеді.

Бастапқыда партия жетекшісі лауазымы ресми түрде (Жарғы бойынша) болмаған, бірақ іс жүзінде Халық Комиссарлар Кеңесінің төрағасы Ленин бола тұра, бұл қызмет тек партиялық аппаратқа басшылық етуді білдірді (Жарғының 32-тармағында былай делінген: «Орталық комитет ұйымдастырады: саяси жұмысқа – Саяси бюро, ұйымдастыру жұмыстарына жалпы басшылық жасауға – Ұйымдастыру бюросы және ағымдағы ұйымдастырушылық және атқарушылық сипаттағы жұмысқа – Хатшылық»).

Ленин Сталинның ұйымдастырушылық қабілетін жоғары бағалады, бірақ оның деспоттық мінез-құлқы («Сталин, Бас хатшы болған соң, орасан зор билікті өз қолына шоғырландырды, мен оның бұл билікті әрқашан жеткілікті түрде ұқыпты пайдалана алатынына сенімді емеспін») Ленинді «Съезге хатында» Сталиннің «тым дөрекі» екенін және бұл кемшіліктің «бас хатшы лауазымында адам төзгісіз» екенін жазуға мәжбүр етті. Ленин бұл хатты РК(б)П-ның XII съезіне жолдады, бірақ аурудың жаңа ұстамасы оған тиісті бұйрықтар шығаруға мүмкіндік бермеді.

Сталин, Зиновьев және Каменев Троцкийге қарсылық негізінде триумвират ұйымдастырды.

ХІІІ съезд басталар алдында (1924 жылы мамырда өтті) Лениннің жесірі Надежда Крупская «Съезге хатты» тапсырды. Бұл туралы Бастықтар кеңесінің отырысында айтылды. Сталин бұл жиналыста алғаш рет қызметтен кететінін мәлімдеді. Осы хатқа байланысты Сталиннің өзі Орталық Комитеттің пленумы алдында бірнеше рет қызметтен кету туралы мәселені көтерді. Каменев «Хатты» делегацияларға оқып беруді және осылайша оны ашық талқылаудан аулақ болуды ұсынды. Көпшілік Сталинді бас хатшы лауазымында қалдыруды қолдады, тек оппозиция жақтастары ғана қарсы болды.

Ленин қайтыс болғаннан кейін Лев Троцкий партия мен мемлекеттегі бірінші тұлға рөлін талап ете алды, бірақ Зиновьев, Каменев және Сталин тұлғасындағы «үштіктің» басшылығынан ығыстырылды. 1925 жылы желтоқсанда БК(б)П XIV съезінде Саяси бюроның бөлінуі және «жаңа оппозицияның» құрылуы нәтижесінде Сталин ОК бірінші саяси баяндамасын жасады, ауырмай тұрып Ленин әрқашан осы баяндамамен сөйлейтін, ал XII және XIII съездерінде - Зиновьев (XIV съезде ол Ленинград делегациясының қосалқы баяндамашысы болды) баяндама оқыды. Сол кезде де Сталинді өзінің адал досы К.Е.Ворошиловты «Саяси бюроның негізгі мүшесі» деп атағаны, ол «мәселелерді шешуге барынша белсене қатысады, оның ұсыныстары басқаларға қарағанда жиі қабылданады» дегені ерекше.

1926 жылы 27 желтоқсанда Сталин Бас хатшы қызметінен кету туралы өтінішін берді: «Мені ОК бас хатшысы қызметінен босатуыңызды сұраймын. Мен енді бұл лауазымда жұмыс істей алмайтынымды, енді бұл лауазымда жұмыс істеуге шамам жетпейтіндігін мәлімдеймін. Қызметтен кету ұсынысы қабылданбады.

Сталин ресми құжаттарда әдетте лауазымның толық атауымен қол қоймаған. Ол «ОК хатшысы» деп қол қойып, оны ОК хатшысы ретінде атайтын. «КСРО қайраткерлері және Ресейдің революциялық қозғалыстары» энциклопедиялық анықтамалығы (1925-1926 жж. дайындалған) шыққан кезде, «Сталин» мақаласында Сталин былайша ұсынылды: «1922 ж. бастап Сталин партияның ОК хатшыларының бірі, қазірдің өзінде ол сол қызметте қалады», яғни, бас хатшы қызметі туралы бір ауыз сөз жоқ. Мақала авторы Сталиннің жеке хатшысы И.П.Товстуха болғандықтан, Сталиннің қалауы осындай болған деген сөз. Дәл осындай мәлімет «Үлкен Кеңес Энциклопедиясының» бірінші басылымында (52-том 1947 жылы шықты) берілген. ҮКЭ екінші басылымында (40-том 1957 жылы – яғни ХХ съезден кейін жарыққа шықты) мынадай мәліметтер келтірілген: «1922 жылы 3 сәуірде ОК пленумы И.В.Сталинді ОК бас хатшысы етіп сайлады. 1952 жылы Пленум И.В.Сталинді ОК төралқасының мүшесі және ОК хатшысы етіп сайлады». «Кеңестік тарихи энциклопедияда» мынадай мәтін берілген: «... ОК пленумында... 1922 жылдың 3 сәуірінде ОК бас хатшысы болып сайланды және бұл қызметте отыз жылдан астам жұмыс істеді» (13-том 1971 жылы жарық көрді - яғни Брежневтің тұсында). Дәл осындай ақпарат ҮКЭ үшінші басылымында (24-том 1976 жылы шықты) берілген.

1920 жылдардың аяғында Сталин өзінің қолында айтарлықтай жеке билікті шоғырландырғандықтан, бұл лауазым партия басшылығындағы ең жоғары лауазымға ұқсастырылды, дегенмен БК(б)П Жарғысында бұл лауазымның болуы қарастырылмаған.

1930 жылы Вячеслав Молотов КСРО халық комиссарлары кеңесінің Төрағасы болып тағайындалғанда ОК хатшысы қызметінен босатуды өтінді. Сталин келісіп, Лазарь Каганович ОК екінші хатшысының міндетін атқаруға кірісті. Ол Орталық Комитетте Сталиннің алмастырды.

Сталин — КСР Одағының толық билікті басқарушысы (1934-1951)

И. Сталин, 1942 жылы

Р.Медведевтің айтуынша, 1934 жылы қаңтарда өткен XVII съезде негізінен ұлттық коммунистік партиялардың обком хатшылары мен ОК хатшыларынан жасырын блок құрылды. Сталинді Халық комиссарлар кеңесінің немесе Орталық атқару комитетінің төрағасы қызметіне ауыстыру, ал Орталық комитеттің Бас хатшысы қызметіне С.М.Кировты сайлау туралы ұсыныстар жасалды. Съезд делегаттарының бір тобы бұл мәселені Кировпен талқылады, бірақ ол үзілді-кесілді бас тартты, оның келісімінсіз бүкіл жоспар жүзеге аспай қалды.

Ленинград пен Ленинград облысының барлық маңыздылығына қарамастан, олардың басшысы Киров ешқашан КСРО-да екінші адам болған емес. Елдегі екінші маңызды тұлға лауазымын Халық комиссарлар кеңесінің төрағасы Молотов атқарды. Съезден кейінгі пленумда Киров та Сталин сияқты Орталық комитеттің хатшысы болып сайланды. 10 айдан кейін Киров Смолный ғимаратында бұрынғы партия қызметкерінің оғынан қайтыс болды. Сталиннің серіктесі әрі ең жақын досы, Кировтың өлімі 1937-1938 жылдары шарықтау шегіне жеткен жаппай террордың басталуына әкелді. Дәл осы XVII-съезд биліктің Сталин бастаған бір топ адамдардың қолында нақты шоғырлануын қамтамасыз етті. Сталиннің ұсынысы бойынша (баяндамада айтылды) съезд партиялық-мемлекеттік бақылау жүйесін түбегейлі қайта құруды бекітті. Бұдан былай біртұтас партиялық-мемлекеттік бақылау органы тек үкіметтік кеңестік бақылау комиссиясы және партиялық бақылау комиссиясы болып екіге бөлінді. Соңғысын съезд сайлауы керек еді, бірақ ол өз қызметінде БК(б)П Орталық Комитетіне есеп берді. Қайта құру жоспары туралы айта отырып, Сталин партиялық және мемлекеттік бақылау саяси шешімдердің орындалуын орталықтандырылған тексеруді білдіреді деп атап көрсетті. «Енді бізге тексеріс емес, орталықтың шешімдерінің орындалуын тексеру керек». Партиялық бақылау комиссиясына келсек, ол Орталық Комитеттің нұсқауын орындауға тиіс болды, ал оның жергілікті еңбекшілері енді жергілікті органдарға тәуелсіз әрекет ете алатын болды. Комиссияға тіпті Орталық Комитеттің мүшелерін де жауапқа тарту құқығы берілді, ал оның жетекшісінің өзі Орталық Комитеттің мүшесі болуы керек еді. Сталиннің өзі бұл өзгерістерді Орталық бақылау комиссиясының пленумында талқылау туралы ұсынысқа үзілді-кесілді қарсы болды, сондықтан бұл жобаға қатысты қайшылықтар болмады. Сталин өз баяндамасында Партиялық бақылау комиссиясының шешімдеріне шағымдану мүмкіндігі туралы ештеңе айтқан жоқ (сондықтан съезд қарарында бұл мәселе айтылмады).

1934 жылдан бастап құжаттардан бас хатшы қызметі туралы сөз мүлде жоғалып кетті. Партияның XVII, XVIII және XIX-съездерінен кейін өткен ОК пленумдарында Сталин, шын мәнінде, партия Орталық Комитетінің Бас хатшысының қызметін атқара отырып, ОК хатшысы болып сайланды. 1934 жылы өткен БК(б)П XVII съезінен кейін БК(б)П ОК Жданов, Каганович, Киров және Сталиннен тұратын БК(б)П ОК хатшылығын сайлады. Сталин Саяси бюро мен Хатшылық мәжілістерінің төрағасы ретінде жалпы басшылықты, яғни сол немесе басқа күн тәртібін бекіту және қарауға ұсынылған шешімдер жобаларының дайындық дәрежесін анықтау құқығын сақтап қалды.

Сталин ресми құжаттарда «Орталық Комитеттің хатшысы» деп қол қоюды жалғастырды, ал басқалары оған Орталық Комитеттің хатшысы ретінде жүгіне берді. Кейде Сталин бас хатшы атағын да пайдаланды.

БК(б)П ОК хатшылығының 1939 және 1946 жылдардан кейінгі жаңартулары Орталық Комитеттің формалды тең дәрежедегі хатшыларын сайлаумен де өтті. 1952 жылы қазанда КОКП-ның XIX-съезінде қабылданған КОКП Жарғысында «бас хатшы» лауазымының бар екендігі туралы ешбір сөз болған жоқ.

1941 жылы мамырда Сталиннің КСРО халық комиссарлары кеңесінің төрағасы болып тағайындалуына байланысты Саяси бюро Андрей Жданов ресми түрде Сталиннің партия бойынша орынбасары болып тағайындау жайлы қаулы қабылдады: «ОК саяси бюросының талабы бойынша жолдас Сталин БК(б)П ОК бірінші хатшысы болып қалуын ескере отырып, ОК хатшылығында жұмыс істеуге жеткілікті уақыт бөле алмайды, ОК хатшылығында жолдас Сталиннің орынбасары етіп Жданов А.А. жолдасты тағайындау.

Бұған дейін бұл рөлді іс жүзінде атқарған Вячеслав Молотов пен Лазар Кагановичке партия жетекшісінің орынбасарының ресми мәртебесі берілмеді.

Сталин қайтыс болған жағдайда партия мен үкімет басшылығындағы мұрагерлерді таңдау керек деген сұрақтың жиі көтерілуіне байланысты ел басшылары арасындағы күрес шиеленісе түсті. Молотов былай деп еске алды: «Соғыстан кейін Сталин зейнеткерлікке шықпақшы болып, үстел басында былай деді: «Енді Вячеслав жұмыс істесін. Ол жастау».

Ұзақ уақыт бойы Молотов Сталиннің ықтимал мұрагері ретінде қарастырылды, бірақ кейінірек үкімет басшысы лауазымын КСРО-дағы бірінші лауазым деп санаған Сталин жеке әңгімелесуде Николай Вознесенскийді мемлекеттік саптағы мұрагері ретінде көретіндігі жайлы ниетін айтты.

Вознесенскийден ел үкіметін басқарудағы өзінің мұрагерін көруді жалғастыра отырып, Сталин партия жетекшісі лауазымына басқа кандидатты іздей бастады. Микоян былай деп еске алды: «Меніңше, бұл 1948 жыл. Бірде Сталин 43 жастағы Алексей Кузнецовты нұсқап, болашақ көшбасшылар жас болуы керек, ал жалпы мұндай адам бір күні партия мен Орталық комитет басшылығында оның мұрагері бола алады деп айтты.

Осы уақытқа дейін ел басшылығында екі серпінді бәсекелес топтама қалыптасты. Әрі қарай оқиғалар қайғылы жағдайға ұласты. 1948 жылы тамызда «Ленинградтық топтың» жетекшісі А.А.Жданов кенеттен қайтыс болды. Арада бір жылдай уақыт өткен соң, 1949 жылы Вознесенский мен Кузнецов «Ленинград ісінің» басты тұлғаларына айналды. Олар өлім жазасына кесіліп, 1950 жылы 1 қазанда атылды.

Сталин билігінің соңғы жылдары (1951-1953)

Сталиннің денсаулығына тыйым салынған тақырып болғандықтан, оның аурулары туралы нұсқалар үшін әртүрлі қауесеттер ғана дереккөз болды. Денсаулық жағдайы оның жұмысына әсер ете бастады. Көптеген құжаттар ұзақ уақыт бойы қол қойылмай қалды. Ол Министрлер кеңесінің төрағасы болды, Министрлер Кеңесінің мәжілістерін ол емес, Николай Вознесенский (1949 жылы барлық қызметтерден босатылғанға дейін) басқарды. Вознесенскийден кейін — Георгий Маленков болды. Тарихшы Юрий Жуковтың айтуынша, Сталиннің еңбекке қабілеттілігінің төмендеуі 1950 жылдың ақпанында басталып, ең төменгі шегіне жетіп, 1951 жылдың мамырында тұрақтанған.

Сталин күнделікті істерден шаршай бастағандықтан және іскерлік қағаздар ұзақ уақыт қол қойылмағандықтан, 1951 жылдың ақпанында Сталиннің атынан үш жетекші — Маленков, Берия және Булганин қол қоюға құқылы деп шешілді және олар оның факсимилесін пайдаланды.

Георгий Маленков 1952 жылы қазанда өткен БК(б)П XIX-съезіне дайындық барысын басқарды. Съезде Маленковқа Орталық комитеттің Есепті баяндамасын жасау тапсырылды, бұл Сталиннің ерекше сенімінің белгісі болды. Георгий Маленков оның ықтимал мұрагері ретінде қарастырылды.

Съездің соңғы күні, 14 қазанда Сталин қысқаша сөз сөйледі. Бұл Сталиннің көпшілік алдында ашық айтқан соңғы сөз сөйлеуі болды.

1952 жылы 16 қазанда ОК пленумында партияның жетекші органдарын сайлау тәртібі айтарлықтай өзгеше болды. Сталин бешпентшесінің қалтасынан бір парақ қағазды алып шығып: «КОКП ОК төралқасына, мысалы, жолдас Сталинды, жолдас Андриановты, жолдас Аристовты, жолдас Берия, жолдас Булганинді сайлауға болады...» және әліпби бойынша тағы 20 фамилия, басқалармен қатар, ол өз сөзінде ешқандай негізсіз саяси сенімсіздікті білдірген Молотов пен Микоянның есімдерін де атады. Содан кейін КОКП ОК төралқасының мүшелігіне кандидаттарды, оның ішінде Брежнев пен Косыгиннің есімдерін оқып берді.

Сонда Сталин бешпентшесінің бүйір қалтасынан тағы бір қағаз шығарып, былай деді: «Енді ОК хатшылығы туралы. ОК хатшылары етіп, мысалы, Сталин жолдасты, Аристов жолдасты, Брежнев жолдасты, Игнатов жолдасты, Маленков жолдасты, Михайлов жолдасты, Пегов жолдасты, Пономаренко жолдасты, Суслов жолдасты, Хрущев жолдасты сайлауға болар еді».

Сталин Төралқа мен Хатшылыққа барлығы 36 адамды ұсынды.

Сол пленумда Сталин ОК хатшысы қызметінен бас тартып, партиялық міндеттерін атқарудан бас тартуға тырысты, бірақ пленум делегаттарының қысымымен ол бұл лауазымды қабылдады.

Барлығына күтпеген жерден Сталин жаңа, жарғылық емес орган – ОК төралқасы бюросын құруды ұсынды. Ол бұрынғы құдіретті Саяси бюроның атқарымдарын орындауы керек еді. Сталин бұл жоғарғы партия органына Молотов пен Микоянды қоспауды ұсынды. Мұны Пленум әдеттегідей бірауыздан қабылдады.

Сталин мұрагерді іздеуді жалғастырды, бірақ ол енді өз ниетін ешкіммен бөліспеді. Сталин дүниеден озар алдында Пантелеймон Пономаренконы өз ісін жалғастырушы әрі жалғастырушы ретінде қарастырғаны белгілі. Пономаренконың жоғары беделі КОКП XIX съезінде көрінді. Ол сөз сөйлеу үшін мінберге көтерілгенде делегаттар оны қошеметпен қарсы алды. Алайда Сталин Орталық Комитеттің Президиумы арқылы Пономаренконы КСРО Министрлер Кеңесінің Төрағалығына сауалнама арқылы тағайындай алмады. Орталық комитет төралқасының 25 мүшесінен тек Берия, Маленков, Хрущев және Булганин тағайындау туралы құжатқа қол қойып үлгермеді.

Сталиннің дүниеден өтуі (1953 жылы 5 наурыз)

Ресми нұсқа бойынша, 1953 жылы 1 наурызда Кунцеводағы саяжайда Сталин апоплексиялық соққы болып, одан 4 күннен кейін, 5 наурызда қайтыс болды. Тек 2 наурыз күні таңғы жетіде Кунцеводағы саяжайға келген дәрігерлер күні санаулы Сталинді тексере бастады. Қымбат уақыт жоғалды, көсемнің өлімі күні бұрын шешіліп қойды. Сталиннің ауруы туралы бірінші бюллетень 4 наурызда жарияланды, онда Сталин Кремілдегі пәтерінде болды деп жалған хабарланды, бірақ шын мәнінде ол Кунцеводағы саяжайында болды. 5 наурызда екінші бюллетень жарияланып, одан науқастың жағдайы үмітсіз екені белгілі болды.

6 наурызда барлық газеттер 5 наурыз күні сағат 21:50-де КСРО министрлер кеңесінің төрағасы әрі Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің хатшысы Иосиф Виссарионович Сталиннің қайтыс болғанын хабарлады.

1953 жыл 5 наурыз — Сталиннің серіктестері көсемді қайтыс болуынан бір сағат бұрын қызметінен босатты

Сталиннің инсультынан кейін 2 наурызда сағат 12-де Кунцевода КОКП ОК төралқасы бюросының бірінші отырысы өтті. 2, 3, 4, 5 наурыздың шиеленіскен күндері КОКП ОК төралқасы бюросының жаңа отырыстары өтеді. Маленков үкімет тізгінін өз қолына алғаны анық.

5 наурызда күн аяғында тағы бір отырыс өтті. Онда қабылданған қаулы мынаны білдіреді: жоғары партия жетекшілері билікті жаңа басшыға беру рәсімін жүзеге асыруға кірісті. Маленков пен Берияның ұсынысы бойынша сол күні кешке Кремілде КОКП ЖК төралқасының, Министрлер кеңесінің және КСРО Жоғарғы кеңесі төралқасының бірлескен отырысын өткізу туралы шешім қабылданды.

Қабылданған қаулыда «Сталин жолдастың азды-көпті ұзақ уақыт басшылық қызметке қатыспауға әкеп соғатын ауыр кеселіне байланысты Сталин жолдас болмаған кезде партия мен үкіметтің ең маңызды міндетін үзіліссіз қамтамасыз етуді және елдің бүкіл өмірін дұрыс басқаруды қарастыру...» белгіленді.

Бірлескен отырыс кешкі сағат 8-ге жоспарланған болатын. Сегіз қырықта ғана жиналыс ашылды. Отырыс қысқа болды: бар болғаны он минутқа созылды. Оның басты нәтижесі – Сталин үкімет басшысы қызметінен босатылды. Бұл лауазымды Маленков алды. Сталинді ресми түрде ең жоғарғы үкімет басшысы лауазымында қалдырғылары келмеді.

Маленков Сталин мұрасына басты үміткерлердің бірі болды және Хрущевпен, Бериямен және басқалармен келісе отырып, КСРО-дағы ең маңызды қызмет - Министрлер Кеңесінің Төрағасы болды. Маленков, Берия және басқалар Министрлер Кеңесіндегі лауазымдар әлдеқайда маңызды деп есептеді. Бұған 1941 жылы мамырда Халық комиссарлар кеңесін басқарған Сталиннің саясатындағы өзгеріс нәтижесінде партияның Орталық комитеті емес, КСРО Үкіметі болды, 1940 және 1950 жылдардың басы іс жүзінде мемлекеттік биліктің жоғарғы органына айналды.

Отырыс соңында Хрущев бірлескен отырысты жабық деп жариялады. Отырыстан кейін бір сағаттан соң Сталин көз жұмады. Хрущев өз естелігінде «портфолдерді» бөлу Сталин қайтыс болғаннан кейін жүргізілді дегені қате.

Сталин дүние салғаннан кейінгі билік үшін күрес (1953 ж. наурыз – 1953 ж. қыркүйек)

14 наурызда Маленков партия аппаратын бақылауды Хрущевке тапсырып, Орталық Комитеттің хатшысы қызметінен бас тартуға мәжбүр болды. Маленков наурыздық ОК пленумының (1953 ж. 14 наурыз) шешімімен ОК хатшылығындағы жұмысын тастап кеткеніне қарамастан, ол жиырмасыншы жылдардың басындағы Ленин сияқты Орталық комитет төралқасының отырыстарын басқару құқығын алды. Маленков билік үшін күрестегі басты бәсекені Хрущевпен жүргізілді. Орталық комитет төралқасы отырыстарының күн тәртібін - Маленков пен Хрущевке бірге жасау керек деген келісім болды.

Маленков Бериямен болған одаққа сүйенуін тоқтатты. Бұл одақтан бас тарту Маленковты қуатты қолдаудан айырды, оның айналасында саяси вакуумның пайда болуына ықпал етіп, ақыр аяғында көшбасшылықты жоғалтуға ықпал етті. Дегенмен, Маленков та, Хрущев те Берияда билік үшін күресте мүмкін болатын үшінші күшті көрді. Өзара келісім бойынша Берияны жою туралы шешім қабылданды.

Триумвираттың нақты билігі кезінде — Маленков, Берия, Хрущев — соңғысы, Булганин мен Жуковтың қолдауымен Берияны тұтқындауды ұйымдастырды, кейінірек Маленковты ығыстыра алды.

1953 жылдың тамызында әлі де көпшілікке елдің көшбасшысы ретінде Маленков болып көрінетін. Мәселен, тамыз айының басында өткен КСРО Жоғарғы Кеңесінің сессиясында бағдарлама ретінде қабылданған баяндамамен сөз сөйледі.

Бір ай өткен соң, жағдай күрт өзгерді. Маленковтың бәсекелесі — Никита Хрущев — 1953 жылы 5 наурызда Кремлде бірлескен отырысында қабылданған жоғары партиялық және мемлекеттік органдарды орнатуды жүзеге асыруға кірісті. Бұл нұсқамаға сәйкес, Хрущевке «КОКП Орталық Комитетіндегі жұмысқа шоғырлану» тапсырылды. Мұндай «шоғырланудың» нұсқасын Хрущев мүлтіксіз деп таныды. Хрущевтің бастамасымен КОКП ОК бірінші хатшысы лауазымы құрылып, оны өзі 1953 жылы 7 қыркүйекте атқарды.

Жарты жыл бойы, 1953 жылдың наурызынан қыркүйекке дейін Сталинге тиесілі лауазымды иеленген Маленков оның тікелей мұрагері ретінде қабылданды. Бірақ партияның ОК бас хатшысы қызметін жойған Сталин мұрагерлік үшін арнаулы партиялық лауазымды қалдырған жоқ және осылайша оның мұрагерлерін басшылық мәселесін «автоматты түрде» шешу құқығынан айырды. Хрущев осыған ұқсас маңызды лауазымды енгізуге қол жеткізіп, қалаған мақсатына жетті, партия жетекшісі — елдің көшбасшысы деген сталиндік сұрақтың тұжырымын қайта жандандырды.