Канев табиғи қорығы

	Канев табиғи қорығы ; укр. Канівський природний заповідник
	ХТҚО санаты — Ia (Қатаң табиғи резерват)
Жалпы мағлұмат
Ауданы	2027
Құрылған уақыты	1923
Орналасуы
	49°44′40″ с. е. 31°27′21″ ш. б. / 49.74444° с. е. 31.45583° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 49°44′40″ с. е. 31°27′21″ ш. б. / 49.74444° с. е. 31.45583° ш. б. (G) (O) (Я) (T)
Ел	Украина
Аймақ	Черкассы облысы
Ең жақын қала	Канев
	Канев табиғи қорығы
	Канев табиғи қорығы Ортаққорда

Канев табиғи қорығы (укр. Канівський природний заповідник) — Украинадағы табиғи қорық. Черкассы облысы, Канев қаласына жақын жерде, Днепрдің оң жағалауы мен жайылмалы аралдарында орналасқан.

Тарихы

Қорық құрылғанға дейін бір ғасырға жуық уақыт бұрын, 1832 жылы Ф.Дюбуа де Монпер мұнда кең таралған геологиялық тау жыныстарының деформациясына назар аударды, бұл қазіргі кезде бүкіл әлемге белгілі Канев геологиялық дислокацияларын зерттеуге негіз болды. 1875-1876 жылдары профессор А.Рогович бірегей палеозологиялық материал жинап, әртүрлі геологиялық дәуірлердегі қазба қалдықтарының орасан зор жинақталуына назар аударды. Қорық тауларының бірінде – Княжаяда – археологиялық қазба жұмыстары нәтижесінде академик М.Ф.Биляшивский 1892 жылы Шығыс славяндардың алғашқы қалаларының бірі Родня қаласының қалдықтарын тапты. Кейінгі қазба жұмыстары кезінде қазіргі қорық аумағында скифтер мен поляндардың қонысы табылды. Қорық құрудың маңызды алғышарты Тарасова (Чернеча) тауын іргесіндегі жерлерді эрозиялы бұзылудан қорғау қажеттілігі болды.^[1]

Каневский қорығы 1923 жылғы 30 шілдедегі Украина КСР Ауыл шаруашылығы халық комиссариаты алқасының қаулысына сәйкес құрылды. 1951-1968 жылдары ҚҰУ-дің оқу және ғылыми орман шаруашылығы мәртебесіне ие болды.

КСРО Министрлер Кеңесінің 1968 жылғы 12 қарашадағы № 568 қаулысымен оған қорық мәртебесі қайтарылды. Украина КСР Министрлер Кеңесінің қаулысымен 1968 жылғы 12 қарашадағы № 568 резервтік мәртебесін қайтарды. Украин КСР Министрлер Кеңесінің 1986 жылғы 22 желтоқсандағы № 717-р қаулысымен қорық аумағы 2027 гектарға дейін ұлғайтылды. Негізгі функциялары: орманды даланың эталондық және бірегей табиғи кешендерін қорғау, биологиялық әртүрлілікті сақтау, табиғи процестердің өзгеруін бақылау.^[2]

Сипаттама

Қазіргі уақытта Канев қорығының жалпы ауданы 2027 гектарды құрайды. Қорғалатын аумаққа таулы аймақ деп аталатын — Днепрдің оң жағалауындағы терең сайлармен кесілген орманды төбелер (1415 га), Днепрдің екі жайылма аралдары – Круглик (92 га) және Шелестов (394 га), сондай-ақ Жыланды аралдары (116 га).

Физикалық-географиялық аудандастыру схемасы бойынша қорықтың аумағы Днестр-Днепр және Днепрдің сол жағалауындағы орманды дала аймақтарының шекарасында орналасқан. Бұл аймақта рельефтің айтарлықтай бөлінуіне байланысты микроклиматтық жағдайлардың, топырақ пен өсімдіктердің, сонымен қатар фаунаның түрлік құрамының алуан түрлілігі бар.

Мемлекеттің табиғатты қорғауға ерекше көңіл бөлуінің арқасында қорық жыл санап кеңейіп келеді. 1973 жылы ол ең жоғары көрсеткішке – 1800 гектарға жетті. Днепрдің оң жағалауында таулы қырат, оңтүстік бөлігін Каневский қорығы алып жатыр. Оңтүстікте қорық колхоздардың егістік алқаптарымен, ал батысында және солтүстігінде Канев гидро-орман мелиоративтік станциясымен шектеседі. Солтүстік-шығысында «Т.Г.Шевченконың қабірі» қорық-музейінің кешенімен және «Тарасова Гора» пансионатымен шектеседі. Шығыстан қорықты Днепр шайып жатыр. Тектоникалық әрекет нәтижесінде тау жыныстары деформацияланады. Бұрынғы қарқынды эрозия процестерінің нәтижесінде қорық аумағында Княжин, Марын, Меланчинский Поток, Комашиный Яр және басқалары сияқты көптеген ірі жыралар пайда болды. Сайлардың тереңдігі 30-40 м, ұзындығы 2-3 км-ге жетеді.

Каневский қорық аймағында жазы жылы, шуақты, қысы бірқалыпты суық, қарлы, жауын-шашын жеткілікті (жылына 500-600 мм). Жалпы жауын-шашынның шамамен 70% жазда түседі. Салқын ауа райында желдің орташа жылдамдығы 4 м/с, жазда – 2,8 м/с жетеді. Желдің басым бағыты солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыстан.^[3]^[4]

Флора және фаунасы

Қорықтың орман жамылғысында кәдімгі емен, үшкір жапырақты үйеңкі және далалық үйеңкі, ұсақ жапырақты жөке, сүйелді қайың және кәдімгі шаған ағаштары басым.

Қорықтың емен тоғайы шығыс шекарасында орналасқан. Мұнда сондай-ақ Еуропаның ең сирек кездесетін өсімдіктерінің ең солтүстік және шығыс түрлері белгілі: кәдімгі бәйшешек, итжидек, аю пиязы, көктемгі сабынкөк. Көлеңкелі солтүстік беткейлерде және жартастарда мұз дәуірінен бері сақталған реликті өсімдіктер бар. Оңтүстік беткейлерде жылы мұз аралық кезеңнің реликтерін кездестіруге болады. Қорықта Украинаның Қызыл кітабына енгізілген тамырлы өсімдіктердің 22 түрі өседі.

Канев қорығының фаунасы өте бай. Онда елік, қабан, түлкі, қоян, борсық, бұлан және т.б. кездеседі. Аралдарда құндыздардың бірнеше отбасы тұрақты өмір сүреді, ал судың жанында кәмшат пен күзендердің іздері кездеседі. Жыл сайын Днепрде қорық аралдарында 14-ке дейін ақ құйрықты бүркіттер қыстайды, ал соңғы онжылдықта бұл құстар қорықта ұя сала бастады. Қорықтың басқа қоныс аударатын құстар үшін де маңызы зор. Көші-қон кезінде қара ләйлек, үлкен және кіші аққұтандар, қысқа саусақты бүркіттер мен ақбас сұңқарлар кездеседі. Күзде шығанақтар мен су басқан ормандарда үйректер, балықтар мен шағалалардың үлкен үйірлерін табуға болады. Бұл аралда сұр құтандардың үлкен колониясы бар – жүзге жуық ұясы бар.

Қосмекенділердің ішінде сүйіртұмсық бақа, шөп бақа, тоған бақа, кәдімгі бақа, бақылдауық бақа, тарбақ жиі кездеседі. Бауырымен жорғалаушылардың ішінде жасыл кесіртке, құм кесіртке, сужылан, сұр жылан, улы сұр жылан бар.^[5]