Каракачандар
| Каракачандар | |
| Σαραϰατσάνοι | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
20 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Грекия |
10 000 |
 Болгария |
4 100 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Каракачандар (каракатсандар, саракатсандар; өз атауы – Σαραϰατσάνοι) — этникалық. гректер тобы. Грекияның таулы аймақтарындағы (Фессалия, Македония, Эпир, Пелопоннес), Румынияда, Болгарияның оңтүстік-батысында және Македония мен Сербияның оңтүстік-шығысында тұрады. Грекиядағы халық саны 10 мың адам. (2008 ж., бағалау), Болгарияда 4,1 мың адам. (2001, санақ), 20 мың адамға дейін бағаланады.[1]
Этнонимі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Каракачан этнонимінің түркі сөзі екені анық, бір ғана түсініксіз нәрсе - оның пайда болу уақыты: ол ерте орта ғасырларда пайда болуы мүмкін немесе Осман түріктерінен кейінірек алынуы мүмкін. Болгар зерттеушісі В.Маринов «Қаракачан» атауының шығу тегінің үш нұсқасын келтіреді: бір жағдайда ол түріктің кыра кычан «далаға қашу» деген сөзінен шыққан, басқа жағдайда кара качан «қара қашқындар», «қара көшпенділер» деп аударылады, үшінші жағдайда, басқа авторларға ілесе отырып, В.Маринов бұл этнонимнің түріктер «Қарақачаны» деп атаған Пинд тауындағы Сираково ауылы – Саракачаны атауынан шыққанымен келіседі.
Көрші халықтар арасында қаракачандар басқа атаулармен де белгілі: болгарлар арасында - цинцарлар, грек шопандары, куцовлахтар (сонымен қатар роман тілінде сөйлейтін аромудар), сербтер арасында - черновунц, цинцари, белучан, гректер немесе ашандар.[2]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі – қазіргі грек тілінің ерекше диалектісі.[3]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дінге сенушілердің діни байланысы: православие.[4]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]XX ғасырдың ортасына дейін олар негізінен мал шаруашылығымен, сондай-ақ ет және сүт саудасымен айналысты. Жаз айларында қаракачандар Болгарияның Родоп тауларында өмір сүріп, қыста Грекияға оралды. Солтүстікке көшу көктемде Георгий күні, ал кері көшу Әулие Деметрий күні басталды. Қазір каракачандар отырықшы өмір салтын қабылдап, егіншілікпен айналысып, жергілікті халықпен сіңісіп кеткен.[5]
Тұрмыс салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тұрғын үйлері (конаки) – конустық пішінді, көбінесе крестпен жабылған, ортасында ошағы бар, оның артында кіреберіске қарама-қарсы, белгішелерге арналған орын бар тік үй және төбесі бар тік бұрышты көлденең қамыс үйшік.
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әйелдер костюмінің негізгі элементтерінің бірі - көйлек. Көйлектер әдетте әртүрлі өрнектермен, кестелермен, аппликациялармен немесе шілтермен безендірілген. Әйелдер сондай-ақ сыртқы келбетін толықтыру үшін шарфтарды, орамалдарды немесе белдіктерді киеді. Әйел костюмінің маңызды элементі - зергерлік бұйымдар. Әйелдер металлдан, былғарыдан немесе басқа материалдардан жасалуы мүмкін моншақтар, сырғалар, білезіктер және алқалар сияқты әртүрлі әшекейлермен безендіреді.
Каракачан ерлер киіміне әдетте жейде, шалбар немесе шалбар, жилет немесе күрте кіреді. Олар сондай-ақ қосымша элементтер ретінде орамал және белдіктерді тағады, белбеу, белдік, сақина, ілмектер сияқты түрлі әшекейлерді пайдаланады.[6]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Каракачан халқының дәстүрлі тағамдары ет пен сүт өнімдеріне негізделген. Каракачандар малшылық өмір салтына байланысты палау, кәуап, ет сорпалары мен бұқтырылған тағамдар сияқты көкөніс және ет тағамдарын жақсы көреді. Сондай-ақ олар күнделікті рационында сүт, йогурт, ірімшік және басқа да сүт өнімдерін тұтынады. Каракачан халқының дәстүрлі асханасында нан және астық өнімдері де маңызды орын алады. Олар шелпек, бәліш, бидай наны және жүгері нандары сияқты нанның түр-түрін дайындайды. Жарма өнімдері ботқа, бәліш, тұшпара және басқа да тағамдарды дайындау үшін қолданылады.
Жемістер мен көкөністер каракачан халқының дәстүрлі асханасының ажырамас бөлігі болып табылады. Олар қызанақ, қияр, бұрыш, картоп, пияз, сарымсақ, сәбіз сияқты көкөністердің түр-түрін салаттар, тағамдар мен гарнирлер жасау үшін пайдаланады. Жемістер тәттілер мен компоттарда да кеңінен қолданылады. Каракачандар қымыз, айран (қышқыл сүт), кептірілген жеміс компоттары, шөптер мен жемістердің тұнбалары сияқты әртүрлі дәстүрлі сусындарды жақсы көреді.[7]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Каракачан халқының ауыз әдебиетінің негізгі элементтерінің бірі – ауызша ауыз әдебиеті. Бұған ауызша ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан мифтер, аңыздар, ертегілер, жырлар, жұмбақтар, мақал-мәтелдер жатады. Бұл шығармаларда халықтың тарихы, дүние туралы түсініктері, даналығы, өмірлік құндылықтары бейнеленген. Каракачан халқының ауыз әдебиеті халықтық ғұрыптар мен әдет-ғұрыптарда да көрініс тапқан. Туу, үйлену, жерлеу, мерекелер және басқа да оқиғаларға байланысты түрлі салт-дәстүрлер бұл халықтың рухани мәдениетінде терең тамыр алады. Олар Каракачандардың наным-сенімдерін, рәміздерін, салт-дәстүрлерін көрсетеді.
Каракачан халқының музыкалық мұрасы да фольклорының маңызды бөлігі болып табылады. Халық әндері мен күйлерін орындау үшін домбыра (ішекті аспап), саз (ішекті аспап), дудук (үрмелі аспап) және т.б дәстүрлі музыкалық аспаптар қолданылады. Дәстүрлі халық билері мен киімдері де каракачан халқының фольклорының ажырамас бөлігі болып табылады. Билерде осы халықтың мінез-құлқы, тұрмыс-тіршілігі, қуанышы мен қайғысы бейнеленген.[8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Каракачандар. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Каракачандар. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Каракачандар. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Ұлттық киімдер. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Дәстүрлі асхана. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
- ↑ Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Фольклор. Тексерілді, 24 қаңтар 2024.
