Карел тілі
| Карел тілі | |
| Өз атауы: |
Karelian language |
|---|---|
| Елдер: | |
| Сөйлеушілер саны: |
35 600 чел. (2010) |
| Классификация | |
| |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| МЕСТ 7.75–97: |
кас 285 |
| ISO 639-1: |
krl |
| ISO 639-2: |
krl |
| ISO 639-3: |
krl |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Карел тілі (Karelian language) — Орал тілдері отбасының фин-угор тілдерінің балтық-фин тармағының солтүстік тобына кіреді, тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады.[1]
Референтті халық
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Референтті халық: карелдер; өз атауы – карьяла, карьелайне.
Географиялық таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Карел тіліне тән карел диалектінің таралу аймағы оның көптеген диалектілері жойылғанға дейін 20 ғасырда қазіргі Лоухский, Калевальский, Кемский, Беломорский, Сегежский, Муезерский, Медвежегорский, Суоярвск аудандары және Карелия Республикасының Костомукша қалалық округінің аумағына тиесілі болды. Республикадан тыс жерлерде Мурманск облысының Кандалакша ауданында, Ленинград облысының Тихвин және Бокситогорск аудандарында және Новгород облысының Валдай ауданында да кең таралған. Осы күнге дейін тіл Тверь облысының бірқатар аудандарында жақсы сақталған (негізінен аға ұрпақ өкілдері арасында).[2]
Диалектісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Карел тілі үш диалектіге бөлінеді: карел тілі (Карелия, Мурманск, Тверь, Новгород және Ленинград облыстарының солтүстік және орталық бөліктері), Ливвик (Приладожьенің солтүстік-шығысында) және Лудиковский (батыс Прионежье). Диалектілер көптеген субдиалектілерге бөлінеді.[3]
Жазуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Карелдіктердің алғашқы жазба ескерткіші - XIII ғасырдың басында Новгородта табылған ескі карел тілінде жазылған қайың қабығынан жасалған хат (№ 292 грамота). ХІХ ғасырдың бірінші жартысынан бастап 1930 жылдарға дейін кириллица негізінде жазу болды. 1931 жылы латынша қарел алфавиті құрастырылып, қолданысқа енгізілді. 1937 жылы 8 қыркүйекте КСРО Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің Президиумы карел жазуын орыс әліпбиіне көшіру туралы жарлық шығарды.
1989 жылы Карелия билігі Карел (ливвик үстеуі) алфавиттерін ресми түрде бекітті. Карел тілі ресми емес екеніне қарамастан, ол кең қолдауға ие — ол жергілікті мектептер мен университеттерде оқытылады, ғылыми, оқу және көркем әдебиеттер карел тілінде шығарылады.[4]
| A a | B b | C c | Č č | D d | E e |
| F f | G g | H h | I i | J j | K k |
| L l | M m | N n | O o | P p | R r |
| S s | Š š | Z z | Ž ž | T t | U u |
| V v | Y y | Ä ä | Ö ö | ' |
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» — «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020. — Б. 137-138. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- ↑ Карел тілінің карел диалектісі. Тексерілді, 13 маусым 2025.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 14 маусым 2025.
- ↑ Біз карел тілінде сөйлейміз. Тексерілді, 14 маусым 2025.