Качиндер
| цзиньпо немесе чжингпхо | |
| Качиндер | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
924 000 (2008) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Качиндер (өз атауы; цзиньпо немесе чжингпхо),[1] — Солтүстік Мьянманың орманды аймақтарында, сондай-ақ Қытайдың, Таиландтың, Лаостың және Солтүстік-Шығыс Үндістанның шекаралас аймақтарында тұратын тибет-бирма халқы.[2] Жалпы саны 924 мың адам (2008).[3]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Качин тілінде[4] немесе қытай-тибет отбасының орталық тобының цзиньпо тілінде сөйлейді. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Качиндер дәстүрлі нанымдарды сақтайды (ата-бабаларға табыну және табиғат рухтарын құрметтеу), олардың көпшілігі христиан дінін ұстанады және буддизм.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Качиндердің ата-бабалары VIII—IX ғасырларда Тибеттің шығыс бөлігінен қоныс аудара бастады, қазіргі территорияда XIII—XVII ғасырларда пайда болды. XVII—XIX ғасырларда качирлер Ирравадидің жоғарғы ағысында өмір сүрген Шандар мен Мьянмадан алым алып, Үндістан мен Қытайға баратын керуендерге салық салып отырды. Олар ағылшын отаршылдық әскерлерінде қызмет етті. 1948 жылы Качин ұлттық аймағы құрылды, 1960-1990 жылдары ол іс жүзінде үкіметтен тәуелсіз болды. Качин тәуелсіздік ұйымы және оның қарулы құрылымдары, Качин тәуелсіздік армиясы жұмыс істейді. 1999 жылы Ұлттық Качин ұйымы құрылды.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі – қолмен жұмыс атқарылатын егін шаруашылығы. Негізгі дақылдар – күріш, жүгері, бұршақ дақылдары, күнжіт, джут, кофе, шай, қант қамысы, темекі, индиго, мақта, көкөністер, жемістер де өсіріледі. Сонымен қатар терушілікпен, аң аулаумиен және балық аулаумен айналысады. Ірі қара мал (ірі қара, жылқы, ешкі) өсіріледі, олар негізінен құрбандық шалу үшін сойылады. Иіру және тоқымашылық, ұсталық және зергерлік қолөнер дамыған. Көптеген качиндер ағаш кесуде, мемлекеттік плантацияларда және өнеркәсіптік кәсіпорындарда жұмыс істейді.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ауылдарды рулық сегменттерден тұратын көршілес қауым мекендеген және оларды дува немесе ақсақалдар кеңесі басқарған. Неке патрилокальды, дәстүр бойынша жастар үшін некеден бұрын жыныстық қатынасқа рұқсат етілген және тіпті ынталандырылады, бұрыннан баласы бар әйелге үйленген дұрыс деп саналады.
Дәстүрлі елді мекендер қоршаулармен қоршалған. Көп балалы отбасы (хтингу) тұратын ұзын үйлер, негізінен бұрынғы жер иелерінің арасында сақталған. Үйлер сопақша, екі қабатты, ағаштан және бамбуктан тұрғызылған. Бірінші қабат тұрақты және қойма ретінде қызмет етеді, ал екінші қабат тұрғын үй ретінде қызмет етеді. Үйде құрбандық үстелі және 3 кіреберіс бар: ортақ, қонақ (үй иелерінің ересек қыздарына баратын жастар үшін) және қасиетті «рухтар есігі»; үйде терезе жоқ. Үй жұмыс істейтін верандалармен және қосалқы бөлмелермен қоршалған.
Дәстүрлі ерлер киімі - тар жеңі бар қысқа жағасыз мақта күрте, қысқа (ұзындығы балтырға дейін) кең шалбар немесе тігілмеген саронг үлгісіндегі киім, белбеу мен сәлде. Әйелдер - қысқа (белге дейін), әдетте қара жеңсіз көкірекше, қызыл түсті саронг типті белдемше және тақия. Ерлердің де, әйелдердің де костюмдерінде міндетті түрде - бетелге, темекіге т.б. арналған иірілген жүннен немесе шикі теріден жасалған төртбұрышты иық сөмкесі болады. Әдетте аяқ киім киілмейді. Қыздар шашын қысқа, үйленген әйелдер жібереді. Әйелдерде - Мьянма, ерлерде - Шан костюмі таралған.
Азық-түлік негізінен көкөніс-күріш, көкөністер. Ет тағамынан шошқа еті мен тауық еті жиі тұтынылады.[6]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Значение слова качины https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%8B
- ↑ Качины https://megabook.ru/article/%D0%9A%D0%B0%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%8B
- ↑ Качины http://knowledge.su/k/kachiny-
- ↑ Значение слова КАЧИНЫ в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2003331.html
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2054366 Мұрағатталған 19 тамыздың 2022 жылы.
- ↑ a b народы мира / Качин http://www.etnolog.ru/people.php?id=KCHN
