Каялар
| карендер, қызыл карендер | |
| Каялар | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Мьянма |
530 000 |
 Тайланд |
100 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі діндер, буддизм | |
Каялар (карендер, қызыл карендер) — негізінен Мьянманың Кая штатында тұратын тибет-бирма тілдері отбасының Карен тобының халқы.[1] 530 мыңнан астам адам Кая штатында және Карен штатының солтүстігінде және 100 мыңнан астам адам Тайландта тұрады.[2] Каялардың жалпы саны 630 мың адамды құрайды.
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі қытай-тибет тілдер тобына (орталық топ) кіреді.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сенушілердің басым көпшілігі пұтқа табынушылар, дәстүрлі дінді жақтаушылар. онымен қатар буддистер мен католик христиандары бар.[3]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Каялар карендерден, кхмер, тай, тибет, мьянма халқының тайпаларынан шыққан. Халық 13 ғасырдан қалыптаса бастады. Дәл сол кезде аймақта үстемдік еткен саяси бытыраңқылық Карен тобының оқшаулануына әкелді. Кейіннен каялар дербес халық болып қалыптасып үлгерген кезде, олардың өз мемлекеттілігіне деген құштарлығы болды. Алайда олар ірі мемлекеттер құра алмады - тек шағын князьдіктер құрылды.
Біздің заманымызда каялар үшін нағыз трагедия Мьянмадағы азаматтық соғыс болды. Халық өкілдері күштеп қоныстандыруға ұшырады. Қазіргі қиын жағдайға байланысты көпшілігі Таиландқа қоныс аударуға мәжбүр болды. Шетелдегі кая диаспорасы осылай пайда болды.[3]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі – күріш өсіру, бағалы ағаш саудасы (тик ағашы) және металл өңдеу (пази). Көптеген каялар шахталарда және жол құрылысында жұмыс істейді.[4]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XX ғасырдың ортасына дейін дәстүрлі қоғамдық қатынастарда ру, тайпа көсемдері маңызды рөл атқарды. Отбасы шағын, неке патрилокальды.
Тұрғын үйлері қадаларда орналасқан, қадалар арасында малға қора салу әдетке айналған.
Әйелдер киімі - тігілмеген белдемше, қызыл жамылғы жадағай, аяқ киімдері сандалдар, бірақ көбінесе жалаң аяқ жүреді. Ерлердің дәстүрлі киімдері-қызыл өрнекпен тігілген қысқа шалбар және қысқа күрте. Соңғы кезде Еуропалық киімдер таралуда.
Негізгі тағамдары – күріш пен жүгері. Су қоймаларының маңында тұратын каялар (каяс көлі) балық, таулы жерлерде – ешкі сүтін пайдаланады.[4]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Значение слова кая https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BA%D0%B0%D1%8F
- ↑ Кая (народ) https://wiki-linki.ru/Page/397545 Мұрағатталған 27 қарашаның 2018 жылы.
- ↑ a b Народ Кая, Юго-Восточная Азия https://goturist.ru/narod-kaya/ Мұрағатталған 20 тамыздың 2022 жылы.
- ↑ a b народы мира/Кая http://www.etnolog.ru/people.php?id=KAYA
