Кеннің тотығу белдемі

Кеннің тотығу белдемі– кеннің құрамы тұрақсыз минералдарының жер беті сулары мен грунт суларының, сондай-ақ, осы суларға еріген және атмосферадағы оттек пен көмірқышқыл газының әсерінен химиялық өзгерістерге ұшырап, жер бетіне таяу жатқан бөлігі. Бұл процестердің өту жылдамдығы климаттық жағдайға, жер бетінің геоморфолиялық ерекшеліктеріне, сол аймақтағы жер асты суларының химиялық құрамына, тектоникалық қозғалыстарға, кентастың минералдық құрамына, кен денесінің орналасу ерекшелігіне, кен сиыстырушы жыныстардың қасиеттеріне, т.б. тәуелді. Жауын-шашыны мол, қоңыржай, жылы климатты, аласа таулар мен жазықтарда, жер асты суларының режимі екпінді және химиялық әрекеті күшті аймақтарда тотығу процестері қарқынды, ал жері қуаң, шөл, шөлейт, өте суық және беткейлері тік әрі биік таулы аймақтарда бұл процестер баяу өтеді. Жарықшақты, кеуекті, карбонатты жыныстардағы сульфид құрамды кендерде, тұз және көмір қабаттарында тотығу белдемі қарқынды жүреді. Темірдің гидрооксиді суда нашар еритіндіктен кеннің бетінде ғана орын алады. Мұны сульфиттік кеннің темір “қалпағы” деп атайды. Тотығу белдемінде түзілген сульфаттар мен карбонаттардың сол орында қалуы да, немесе басқа жаққа орын ауыстыруы да мүмкін. Кейде ерітіндіге көшкен металдар (мыс, алтын, күміс, уран) кен денелері бойымен төмен түсіп (грунт суларының деңгейінен төмен), бастапқы кентаспен әрекеттесіп сульфаттармен қайта баю белдемін түзеді. Кеннің тотығу белдемінің қалыңдығы бірнеше м-ден, ондаған, кейде жүздеген м-ге дейін жетеді. Полиметалл, мыс кендерінің тотығу белдемінде алтын мен күміс мол болады. Бұл белдемнің кентасы алдын ала байытусыз-ақ тікелей қорытуға жіберіледі. Қазақстанның мыс және полиметалл кендерінде кең тараған тотығу белдемінің өндірістік мәнімен бірге кен іздеу белгілері ретінде атқаратын маңызы зор.