Керімбай Бұралқыұлы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

БҰРАЛҚЫҰЛЫ Керімбай (1862 ж.т. – 1924, Әулиеата уезі, Билікөл болысы) – қоғам қайраткері, Қойгелді батырдың ұрпағы. Дулат тайпасының Шымыр руынан шыққан. Ұзақ жылғы болыстық қызметінде К. елді сауда-саттыққа, кәсіпшілікке бағыттаған. Тұз өндіретін, балық аулайтын шағын кәсіпорындар ашқан. К. ел аузында ағартушылық қызметімен аты қалған болыс. Ол мешіт салдырып, орыс-бұратана мектебін ашады (1888). Қазақ балалары үшін алғаш интернат ұйымдастырады. Ол кейін Аса интернаты (1912) болып, қазір Тараз қ-ндағы Керімбай атындағы ғ12 мектепке айналды. 1912 ж. Ташкент қ-нда өзі жиыстырған қазақ шежіресін бастырып шығарды. К. күйші-сазгерлігімен, ақындығымен де аты шыққан. К. 1918 – 20 ж. ашаршылықта Т.Рысқұловпен тығыз байланыс жасап, оның аштыққа қарсы күресіне үлкен қолдау көрсетті. Өз қаржысы мен малына Тараз қ-нан аштарды тамақтандыратын бірнеше асхана ашты.

БҰРЫНДЫҚ, Мұрындық (шамамен 1430 – 1510) – Қазақ хандығының Жәнібектен кейінгі үшінші ханы (1470 – 1511).

БҰРАЛҚЫҰЛЫ – Керей ханның үш ұлының үлкені. Есімі алғаш рет 15 ғ-дың 70 жылдарының басындағы «көшпелі өзбектер» мемлекетіне қарсы күрестерге байланысты жазба деректерде кездеседі. БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан тұсында батысындағы Ноғай Ордасымен, оңт-ндегі Сырдың орта бойы үшін Темір әулеті билеушілерімен болған күрес нәтижесінде қазақ халқының этн. территориясы қалыптасты. 1480 – 90 жылдардағы Темір әулетіне қарсы соғыстан соң, Түркістан аймағының солт. өңірі Қазақ хандығының қарамағына кіреді. Жәнібек хан ұлдары (Қасым, Әдік сұлтан) ықпалының күшеюіне байланысты БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан өзінің қарсыласы Шайбани ханмен одақтасуға мәжбүр болады. Бұл одаққа қарсы тұру үшін Жәнібек ханның ұлдары Моғол билеушісі Сұлтан Махмұд ханмен арадағы қатынастарын жақсартады. Екі жақ та одақтасуды туысқандық қатынастармен нығайтады. БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан 2 қызын Шайбани әулетінің сұлтандарына береді. Осылайша 15 ғ-дың соңында қазақ қоғамында бір-біріне қарсы 2 топ пайда болады. БҰРАЛҚЫҰЛЫхан Шайбани ханның қазақтарға жасаған бірқатар жорықтарына (1506 – 10) қарсы шығудан бас тартты. Жәнібек хан ұлдары арасында беделді есептелетін Қасымның абыройы Шайбани әскерін тас-талқан етіп жеңгеннен кейін (1510) одан әрі арта түседі. 1511 ж. БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан Қазақ хандығынан кетуге мәжбүр болады. Деректер бойынша, БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан Самарқанда қайтыс болған. Кейінгі хан ұрпақтарынан ешкім Қазақ хандығын билеген жоқ. БҰРАЛҚЫҰЛЫ хан өмірінің саналы бөлігі Қазақ хандығының құрылу және нығаю кезеңдерімен тығыз байланысты.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, V том