Киндерлин үңгірі
| Киндерлин үңгірі башқ. Киндерле мәмерйәһе | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Тереңдігі | 128 м |
| Амплитуда | 235 м |
| Ұзындығы | 17 466 м |
| Көлемі | 245 000 м³ |
| Ашылған жылы | 1974 |
| Кіретін есік саны | 1 |
| Келушілер | |
| Сайты | dooptrb.ru/parks/zilim/ |
| Орналасуы | |
| 54°05′33″ с. е. 56°30′42″ ш. б. / 54.0925° с. е. 56.5116° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°05′33″ с. е. 56°30′42″ ш. б. / 54.0925° с. е. 56.5116° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Ресей |
| Аймақ | Башқұртстан |
 Киндерлин үңгірі Ортаққорда | |
Киндерлин үңгірі (башқ. Киндерле мәмерйәһе) — Орал аумағындағы ең ұзын үңгір (17466 м). Башқұртстан Республикасының Гафурий ауданында, Таш-Асты ауылынан шығысқа қарай 5 км жерде орналасқан. Ол 1974 жылы ашылды.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Үңгір өз атауын кіреберістің жанында ағып жатқан шағын өзеннің құрметіне алды. Бұл жерлерге алғаш келген башқұрттар оның жоғарғы ағысынан қарасора қопаларын тапқанын айтады. Өзен Киндер-ельга немесе Киндерля деп аталды. Башқұрт тіліндегі «киндер» сөзінің түбірі қарасора дегенді білдіреді. Үңгір алғаш рет 1974 жылы зерттелген. Үңгір «Жеңістің 30 жылдығының аты» деген ресми атқа ие болды, ол көп ұзамай «Жеңіс үңгірі» деп аталды.
Үңгір Кеңес Одағында өте танымал болды және туристер көп барды. Үңгірдің ішінен кеңестік археолог О.Н.Бадер жануарлардың сүйектерін тапқан. Үңгірде Башқұртстандағыең үлкен мұздықтардың бірі бар. Бұл ертеде жергілікті балықшылар мен аңшылардың оны тоңазытқыш ретінде пайдаланғаны — өлген жануарлардың денесін осында сақтау тарихымен байланысты болу керек.[1] 2005 жылдан 2010 жылға дейін «Киндерлин» жобасы аясында үңгірде зерттеу жұмыстары жүргізілді, оған Орал мен Еділ бойындағы әртүрлі қалалардың спелеологтары қатысты. 2010 жылы экологиялық жағдайды тұрақтандыру мақсатында қоршау орнатылды. 10 жылдан кейін аттракционды спелеология әуесқойлары үшін ашу туралы шешім қабылданды.
Осы уақыттың бәрінде экспедициялық сапарларды Орыс географиялық қоғамының башқұрт бөлімшесінің спелеологтары тобы жүзеге асырды. Ғылыми зерттеулермен қатар, диаграмма және көлемді модель құру үшін топографиялық түсірілім жұмыстарымен қатар, РГС қызметкерлері экологиялық тепе-теңдікті қалпына келтіру бойынша іс-шараларды әзірлеп, табиғат ескерткішін тазарту жұмыстарын жүргізді.[2][3]
Сипаттама
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл бірегей табиғат ескерткіші галереялардың, дәліздердің және өткелдердің күрделі көп деңгейлі жүйесі болып табылады. Үңгірдің ұзындығы 14549 м, оның 230 м су асты бөлігі. Өткелдер бойынша орташа көрсеткіштер: ені – 5,4 м, биіктігі – 7,1 м. Амплитудасы (ең төменгі нүктеден ең биік нүктеге дейінгі қашықтық) 234 м. 8 км-ден астам үңгір өзінің әртүрлі пішіндерімен таң қалдырады. Сондай-ақ, 15 метрлік мұз қабаты бар кіреберіс мұздық, күмбез астында 30 қабатты ғимарат сиятын үлкен залдар бар.[4]
Жеңіс үңгірінде көптеген тұйық тармақтар, үңгір құдықтары, кең гроттар бар. Спелеологтар көптеген залдар үшін қызықты атауларды ойлап тапты: «Атлантида», «Пепси-Кола», «Классикалық», «Жасыл көлдер», «Фигуралар», «Камин», «Ғашықтар» және т.б. Барлығы шамамен 15-ке жуық үңгірлер бар. Барлық атаулар объектілердің кейбір белгілерімен байланысты. Мысалы, биіктігі 30 м-ге жуық дәлізі бар үлкен өту дәлізі «Атлант залы» деп аталады. Ал «Шоколадта» саздың жарылғаны сонша, ол шынында да шоколадты батончикке ұқсайды. «Пепси-кола» басқа қуыстардан қабырғалардағы түрлі-түсті түзілімдермен ерекшеленеді. «Сақал залы» (немесе люстра залы) көптеген сталактиттермен ерекшеленеді.Ерекше көрініс-бұл көптеген ілулі мұздықтары бар ағынды өткел.
Киндерлин үңгірінің кіреберісі оңтүстіктен, Кендірлі өзені аңғарының оң жақ беткейінің орта бөлігінде, Зілім өзенінің деңгейінен 94 м биіктікте орналасқан. Оның пішіні трапеция тәрізді, өлшемі 12 м 7 м. Тордың артында, бірінші зал күмбезінен алыс емес жерде Оралдағы ең күшті мұзды құрылымдардың бірі орналасқан (ауданы 720 ш.м). Жыл бойына температура -12°С деңгейінде сақталады (содан кейін ол көтеріліп, +4°С…+8°С-қа жетеді). Бұрын ежелгі аңшылар мұздықта өлтірілген жануарлардың етін сақтағаны анықталды. Бірақ қазір мұздықтар еріп, нәтижесінде тереңдігі 12 м құдық пайда болды. Туристер «Қар» немесе «Киндерлин ханшайымы» деп атаған гроттодағы мұз шоғыры да айтарлықтай азайды. Сәл ары қарай «Сақал» залының алдынан баспалдақ орнатылған. Оның сол жағында туристер әдетте жерасты лагерьлерін құрады. Жалпы, үңгірге барар жол оңай емес. Мысалы, «Pepsi-Cola» залына жету үшін (7-бөлме) ені жарты метрдей ғана тесіктерден өту керек.[5][6]
Галерея
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Киндерлин үңгірі. Тексерілді, 22 сәуір 2025.
- ↑ Киндерлин үңгірі (Жеңіс). Тексерілді, 22 сәуір 2025.
- ↑ Киндерлин үңгірі. Тексерілді, 23 сәуір 2025.
- ↑ Киндерлин үңгірі. Тексерілді, 23 сәуір 2025.
- ↑ Киндерлин үңгірі (Жеңіс үңгірі). Тексерілді, 23 сәуір 2025.
- ↑ Киндерлин үңгірі (Жеңіс үңгірі). Тексерілді, 23 сәуір 2025.