Кірекес

Кірекес — сөзінің тарихы сонау Құнанбай дәуірінен бастау алады. Қазанбас – маңыраған малы бар, дәулетті шалқыған ауқатты адамдардың бірі ғана емес, елді өзіне қарата білген, аузы дуалы, ісі орнықты төбе би болған кісі деседі. Елінің қамы үшін батыста Каспий теңізі, терістікте Ор өзені, Торғай даласы, Ұлытау, Қарқаралы, Алтай, одан әрі Батыс Сібір, Қытай шекарасына дейін барып қайтып жүреді екен. Қазанбас сондай бір Сібір бағытында кіре салып жүрген сапарында Абайдың әкесі Құнанбай кездеседі. Алғашқы сапарында елағасы Құнанбайға арнайы барып сәлем береді.

Амандық-саулықтан соң Құнанбай:

- "Бұл жердің адамына ұқсамайсыз, қай елден келдіңіз?" - деп қонақты сөзге тартыпты.

- "Мекен-жайым алыста, Сырдария деген өзеннің бойы. Кіші жүзінің Шөмекей деген руынанбыз, - дейді Қазанбас.

- Ә, ә, атамыз қазақ “Қолына найза беріп, жауға қойған” батырлар елінен екенсің, – депті Құнанбай.

- Дұрыс айтасыз, Құнеке, батыр болып жауға аттана қойған жоқпыз. Бірақ, басым туа ерекше үлкен екен, соған қарап атам Қазанбас деп ат қойыпты...

Осылай әңгіме жалғаса береді, бірін-бірі жақын тани келе ағалы-інілі болып кетеді. Құнанбай Меккеден қайтып келе жатқанда Арал теңізінің шығыс беткейімен ертедегі Жаркент, Жетіасар өңірімен қайтыпты. Осы арада аялдаған бірсәтінде ежелгі дос інісі Қазанбасты іздетіп, хабаршы жібереді. “Осы өңірде Құнанбай қажы аялдапты” деген хабарды ести салысымен Қазанбас “Өмір тоғайы” деген шұрайлы, дария жағасындағы саббатта арнайы ақбоз үй тіктіріп, Құнанбайды қарсы алады. “Құнанбайдың жеке өзіне тігілген киіз үйдің салтанаты соншалық, керегенің әр бір көгі күміспен күптелген екен” деген сөз ел ішінде әлі күнге дейін айтылады. Құнанбайдың келу құрметіне Қазанбас мырза ана шеті Арал, Қазалы, Мына шеті Ақмешіт, Аламесектен Сырдың игі жақсыларын шақыртып, екі үш күн қонақасы беріп, ел жақсыларымен кеңінен танысыпты. Сыр елінің ыстық ықыласына риза болған Құнанбай жүрерінде “Меккеден әкелген базарлығым” деп қазақтың шежіресін сыйға тартады. Кейін сол шежірені Жетірудың Табын аталығынан шыққан Шоңбай деген ақын арапшадан қазақшаға өлеңмен аударып, таратты.

Сол күндері Қазанбастың бәйбішесі босанып, ұлды болады. Мұны жақсы ырымға жорыған Қазанбас Құнанбайдан нәрестенің есімін қоюды өтінеді. Сонда Құнанбай қажы сәл ойлана отырып: "Бізді таныстырып, достастырған, жақын еткен сенің кәсібің – кіре салу еді ғой. Соның құрметіне ұлыңның атын Кірекес қой. Аты Кірекес болсын! Құдай бұл баланың өмір жасын ұзақ етсін, елдің елеулі азаматы болады. Бұдан бес алты бала өрер, бірақ оның үшеуінен ғана ұрпақ өсіп-өнер", - деп көрегендігін байқатып, ақ батасын береді.