Кәдімгі сушылқара
| Кәдімгі сушылқара | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 In Scotland
| ||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Cinclus cinclus (Linnaeus, 1758) | ||||||||||||||
![Resident Winter[2]](/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Cinclus_cinclus01_distr-2.png) |
Кәдімгі СУШЫЛҚАРА (Cinclus cinclus) - дене бітімі мығым, қараторғайдай денесі орташа (50-60 г) құс.
Биологиялық сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жоны - қошқыл және бауыры - ақ кішкене құс тау өзенінің маңынан үнемі кездеседі, оны өзге құстармен шатастыруға болмайды. Біздің сайрағыш құстарды жақсы білетін И.Ф. Бородихин жемдік орындағы оның қылығын былай сипаттайды: «Сушылқара суға телміре қарап, бірде жем байқалған су камераға қарай (суқойма жағасындағы су шегі) жүгіре жөнеледі, бірде дәл осы мақсатта бірде суға күмп ете түсіп, сүңгиді. Көбінесе басын және мойнын суға батырып, таяз су жағасынан қоректенеді. Сонымен бірге ол тереңірек жерлерде толығырақ батып енеді де, құрлықтағыдай жүріп, судың түбімен қорегін іздейді. Ол бұдан соң суға жай ғана сүңгіп шығады немесе келесі жағаға дейін жүріп, судан жайлап шығады... Су астында жүзген кезде аяғы мен қанатын пайдаланады» (Птицы Казахстана. Т. 3. 408-6.). Сушылқара көбінесе тау ағын суының ортасындағы тастан көрінеді, тас үстінде серпімді аяғына тізерлеп, қошқыл көзін ақ қабағымен аз уақыт жауып, тізерлеу ырғағымен жыпылықтатады. Денесін ауыр көтеріп, әдетте өзендер мен бұлақтардың барлық иінін қадағалап, анда-санда құрлық арқылы төтелей, қашықтықты қысқартып, түзу ұшады. Ұшып бара жатқанда тіпті тау өзенінің гүрілінен де жақсы естілетін ерекше ащы қиқу шығарады. Әуені қатты болғанымен, айқын емес. Сушылқаралар, сондай-ақ сирек сайрайды. Жұбымен өмір сүреді, үлкен топ, тіпті шағын топ та түзбейді. Ұялау орындары жылма-жыл тұрақты. Сушылқаралар мүктен жасаған бір жағында кіретін аузы бар шар тәрізді абажадай ұяларын көбінесе жағалаудағы тастар арасындағы қуысқа тығады. Ұяның кіретін аузы жиі- жиі шашыранды су пердесімен жабылып қалады, яғни ұя шындығында су астына жасырылады. Аналық құс тау толқынды ағынның түбімен ұяға еркін енеді, алайда жыртқыштар оған мүлде жолай алмайды. Ұны ата-енелер салады, ал салындыдағы 4-5 ақ жұмыртқаларды аналық басады, оны кейде аталық қоректендіреді. Балапандарды ұяда 3 аптаға жуық, ұядан ұшып шыққан соң тағы бір аптадай ата-енелер қоректендіреді. Ұялас балапандар едәуір тез тарқап кетеді де, жас балапандар жалғыз-жалғыздан өмір сүреді.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстанда Тәңіртау және Алтай тауларында таралған. Барлық жерде әдеттегідей жеткілікті мөлшерде тіршілік етеді.
Дереккөз[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1. Мектеп энциклопедиясы. Алматы: Атамұра, 2010.
- ↑ BirdLife International Cinclus cinclus. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2. International Union for Conservation of Nature (2012). Тексерілді, 26 қараша 2013.
- ↑ Brewer David Wrens, Dippers and Thrashers — Pica Press, 2001. — ISBN 978-1-873403-95-2.