Көбек батыр
Көбек батыр (1735-1740 ж-дары шамасында дүниеге келген, , шамамен 1831 жылы қайтыс болған болуы мүмкін[1]) — Қазақ хандығының Жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі тұсында ел мен жерді қорғауда елеулі ерлігімен танылған ұлт батыры. Көбек батыр Арғынның Тоқа руының шыққан, батырдың әкесі Майлы батыр.
Ерліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кейбір зерттеушілердің айтуынша, Көбек батыр алғашында орта жүз ханы Әбілмәмбет ханның қосынында, кейін Әбілмәмбет хан қайтыс болған соң Абылай хан қосынында мыңбасы болған екен.[2] Батыр алып денелі адам болған деседі. Батыр өз заманында басқыншы қалмақтарды қазақ жерінен қууда талай ерліктер жасапты. 1771 жылы қырғыз манаптары Жетісуды қазақтан тартып алмақшы болып, Шу өзені бойында найман елінің 2000 қолын жеңіп, атақты Көкжарлы көкжал Барақ батырды, Шынқожа батырды өлтіріп, сарбаздарын қанға бояған. Осы сұмдықтан соң Абылай хан Көбек батыр бастаған қолды жинап, Қырғыз Алатауына аттанады. Сол шешуші шайқас тарихта "Жайыл қырғыны" деген атпен белгілі. Шайқас алдында екі жақтың әскер саны бірдей болған. Соғыс екі жақтың батырлары манап Нәдір мен Көбек батырдың жекпе-жекінен басталған. Көбек батыр жауын жеңіп, Қазақ қолының жеңісіне жол ашып берген. Бұл жеңістен кейін қырғыз манаптары толық талқандалып, Ташкентке жол ашылады. Ташкентке барар жолда өзбек-тәжік қосындары да тізе бүгіп, Ташкент құсбегі Абылай ханға соғыссыз қала кілтін береді. Көбек батырдың осы соғыстағы ғажайып ерлігі ел есінде жыр болып қалды.
ХVIII ғасырда кіші жүз қазақтары орыс казактары мен башқұрттардың үздіксіз шабуылына ұшырайды. Басқыншыларды талқандау үшін кіші жүз ханы орта жүз руларынан көмек сұрайды. Орта жүздің кіші жүзге көмекке жіберген қосынын Көбек батар бастап барады. Көбек батыр Башқұрттарды талқандап, жеңіспен оралады.
Абылай хан Көбек батыр мен Ұзын Қыпшақ батыры Ниязға Есіл өзеніндегі Қараөткелді қорғау міндетін тапсырған екен. Батыр өмірінің соңына дейін Қазақ хандығы үшін талай ерліктер жасайды.
Көбек батыр 96 жасында дүние салыпты. Марқұмның Қараөткел маңындағы Қозыкөш деген жерде жерлеген екен.
Тарихи бағасын алуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақ хандығын және оның ұланғайыр территориясын ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен қорғаған батыр бабаның ерлікке толы ғажайып өмірі ұзақ заман ел есінде сақталса, ал еліміз тәуелсіздік алған соң, тыңнан зерттеліп, есімі Қазақ елі тарихынан өз орнын ала бастады. Батырдың өмірі мен ерліктерінен сыр шертетін түрлі жәдігерліктері де табылып жатыр.
Көбек батырдың сүйегі жатқан жерде ертеректе қойылған ескі тастың тұсына ұрпақтары батырға ас беріп, 2012 жылы және 2016 жылы ескерткіш тас қойған болатын.
Көбек батырдың 7-ші ұрпағы, 1973 жылы туған Рахимбеков Тілек Құлашұлы 2016 жылы халықтан жиналған қаражатпен ескі зиратты қоршап, Көбек батырдың басына ескерткіш тас қойды. Бұл бастама аудан тарихындағы есте қалар маңызды оқиғалардың бірі болды.
Тілек Құлашұлының қолында батыр бабамыз туралы талай деректер сақтаулы жатыр. Оларды терең зерделеп, Көбек батырдың Қазақ хандығының іргесін бекемдеу жолындағы ерліктерін және ел мен жерді қорғау жолындағы өнегелі іс-іздертерін танып, ұрпақ санасына жеткізу ісі өз жалғасын табатыны сөзсіз.[3]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Көбек батырдан қалған көне жәдігер, Қазақстан телеарнасы, https://qazaqstan.tv/news/22086/
- ↑ https://vk.com/wall524089180_13
- ↑ Серік Аллажарұлы: "Есіл-Нұра перзенттері"// Астана, 2018. "Алтын кітап" баспасы. 247-248бб.