Көзқамандық

Көзқамандық – өз ұлтының мүддесіне немқұрайлы қарайтындардың әсіре ой-пікірлері мен әрекеттерін білдіретін ұғым. Космополиттік көзқарастар негізінде ұлттық сезімді, ұлттық дәстүр мен мәдениетті, отаншылдықты екінші қатарға ығыстыратын, тіпті жоққа шығаруға тырысатын көзқамандар, көбінесе, өз ұлтының салт-дәстүрі мен тілін, ділін білмейді немесе біле тұра сыйламайды яки менсінбейді. Олар ұлттық мүддені қорғауды – ұлттық ерекшеліктермен шектеліп қалу деп ұғады, өздерін әлемдік өркениеттегі басым мәдениет үлгілерімен тәрбиеленген адамдар қатарына қосады. Қазақ әдебиетінде Көзқамандыққа шалдыққан, яғни шыққан тегін ұмытқан кейіпкер бейнесі ең алғаш жазушы Ә.Кекілбаев шығармасында жасалды. “Манас” эпосындағы көзқамандар образдарын талдау арқылы қазақ ғалымы Р.Бердібаев Көзқамандықты өз алдына жеке категория ретінде ғылми-шығармашылық айналымға енгізді. Жат қолында өсіп, өз ұлтына қарсы жаулық пиғылда тәрбиеленген көзқамандардың Отанына қарсы аса қауіпті іс-қимылдары “Манас” эпосында арнайы бір тарауда жырланған. Өз елінің тәуелсіз дамуына іштей қарсылық танытып, оны ашық күрес түрінде емес, қоғамды іштей бүлдіру, яғни өз халқының тілі мен дінін, ділін мансұқтау, өркениет көшіне ілесе алмайтын, келер уақытта мүлде жойылатын ұлт ретінде сипаттау, ұлттың болашағы үшін жасалған кез келген іс-әрекеттерге теріс баға беру, мемлекеттің болашағын тек қана өзге жат мәдениетті қабылдау арқылы ғана елестету тәрізді ұлттық мүддеге қайшы келетін пікірлер тарату Көзқамандық көзқарасқа тән сипат. Көзқамандықтың космополитизмнен айырмашылығы, сол барлық ұлттарда бірдей кездесе бермейді. Ол, негізінен, тәуелсіздігі толық баянды етілмеген мемлекеттердің болашағына іштен де, сырттан да күмәнмен қараушылық қалыптасқан жағдайда бой көрсетіп, саяси-әлеуметтік даму барысында жойылатын, немесе бәсеңситін уақытша құбылыс болып табылады.

Дереккөздер

Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том