Көкшетау ұлттық паркі

Көкшетау мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы
ХТҚО санаты — II (Ұлттық парк)
Жалпы мағлұмат
Ауданы	182 076 га
Құрылған уақыты	10 сәуір 1996 жыл
Басқаратын ұйым	ҚР ЭТРМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті
Сайты	gnppkokshetau.kz
Орналасуы
52°57′00″ с. е. 69°07′00″ ш. б.52.95000° с. е. 69.11667° ш. б. / 52.95000; 69.11667
Ел	Қазақстан
Аймақтар	Солтүстік Қазақстан облысы, Ақмола облысы
Аудандар	Айыртау ауданы, Зеренді ауданы
Ең жақын қала	Көкшетау
Көкшетау мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы

Көкшетау мемлекеттік ұлттық табиғи саябағы – Солтүстік Қазақстан және Ақмола облыстарындағы Айыртау мен Зеренді аудандарының ерекше экологиялық, тарихи, ғылыми, эстетикалық және демалыстық бағалы аймағында бірегей табиғи кешенді сақтау және қалпына келтіру мақсатымен Қазақстан Республикасы Үкіметінің 10.04.96 қаулысы негізінде құрылған табиғи саябақ.

Саябақ аумағы

Саябақтың негізгі аумағы 151,1 мың га, бұған көне қарағайлы орман, тоғайлы саяжайлар және бұрынғы Зеренді, Арықбалық, Озерный орман шаруашылықтарымен, кәсіпорындарының, Дубровский аң-орман шаруашылықтарының қайынды-көктеректі ормандары, сондай-ақ Зеренді, Имантау, Шалкар, Лобанов, Белый және суы қорғалатын аймаққа жанаса жатқан жерлері бар Байсары көлдерінің аумағы кіреді. Географиялық саябақ Солтүстік Қазақстан аумағының орман-тоғайлы үстіртінде, Көкшетау қаласынан 60 км батысында орналасқан. Саябақтың және оның қорғалатын аймағының кең аумағы (5 мың км²-ге жуық) адам мен табиғаттың ескі және қазіргі дәуірдегі дамуын бейнелейтін тарихи мұра ретінде бірегей табиғат мұражайы болып табылады.

Геологиясы

Саябақтағы таулар өте көне заман жыныстарынан түзілген. Мұнда метаморфикалық жыныстардан тау жынысы (гнейс), құмдытау жынысы (кварцит), кристалды қатпарлы тас басым. Олар кембрийге дейінгі жаста, бұдан 600 миллион жылдан астам уақыт бұрын қалыптасқан. Олардың ең көнесі архейлік, яғни геологиялық дәуірге жатады, оның жасы 2,5 миллиард жылға тең. Осы жерден Қазақстандағы ең көне жыныс – эклогит жыныстары табылды. Олардың жасы 3,5 миллиард жылға тең. Эклогит жыныстары метаморфизм процесінде жасалды деп есептеледі. Олар қою жасыл, былайша қара дерлік, кейбір үлгілерінде жасырын қабаттарын айырып тануға болады. Оны құрайтын негізгі минералдар – гранит, пироксен және кейбір далалық шпаттар. Эклогит – ауыр тау жынысы, граниттен бір жарым есе ауыр. Ұлттық саябақта граниттер кеңінен таралған. Олар кембрийге дейінгі – шамамен бұдан 400 миллион жыл бұрын жарылған магмадан түзілген. Гранит мұнда ландшафттың көптеген анықтайды.
Оның сілемдерінде қарағайлы орман өседі. Тау сілемдерінің одан төменгі тұсындағы көне жартастар жынысын ширек сарғыш топырақты сазды құм қабаты жауып жатыр. Олардың жасы көптеген мың жылдармен өлшенеді. Саздақта (саздықұм керіште) әдетте, қара топырақ жиналып, өсімдіктер өседі.
Ұлттық саябақтың барлық гранитті таулары қарағай орманымен көмкерілген. Келушілерді бұл араның жартасты таулы-орманды пейзажының ғажайып әсемдігі таңдандырады. Әсіресе, тау етегіндегі мөлдір сулы терең көлдер мен биік төсін жел кеулеген гранит жартастар ерекше көрік береді. Шомбал-шомбал гранит тастар, жартас жыныстарының неше түрлі кейіп-көріністері – таулы өңірдің айрықша белгілері.
Саябақтың Зеренді, Айыртау, Имантау және басқа граниттік сілемдерінің көлді-таулы-орманды ландшафттары осындай.

Климаты

Саябақтың климаты континенталды. Ауаның орташа жылдық температурасы негізінен 1^°-тан - 1,5^°С-ға дейінгі аралықта ауытқып тұрады. Атмосфералық жауын-шашынның жылдық мөлшері – 300-350 мм. Қазан айында қар түсіп, сәуір айында ериді. Тау сілемдерінің климаты жазыққа қарағанда сәл жұмсақ, әрі дымқылдау.

Реликті флорасы

Көкшетау қыратының орманы реликті (ертеден қалған). Бұл кезінде солтүстік тайгасымен және Алтай орманымен қосылған бірыңғай орман сілемінің қалдығы. Көкшетаулық қарағай шоқ ормандарындарында өсімдіктердің 800-дей түрі өседі. Қарағай арасында кей жерлерде қайың мен көктерек аралас орман түзеді. Ойпат жерлерде бірыңғай қайыңдар немесе теректер өсетін алқаптар бар. Бұлардан басқа арша, қызыл тал, долана, итмұрын, тал, таңқурай, қарақат өседі. Құрғақ жерлердегі орман арасында шөп те сиректеу болады. Ойпат жерлерде шөптің түр-түрі өте қалың өседі.
Саябақта солтүстікке тән және реликті (көнеден қалған) өсімдіктер өте көп, мысалы, қырыққұлақ, су шырмауық. Бұдан басқа, алтайлық үшқат, мойыл, шәңгіш (бүргөз) және басқалар кездеседі.
Емдік шөптер – тесік шайшөп, қойбүлдірген, бүлдірген және т. б. көп.
Сандықтау орман сілеміндегі сайда Қазақстанның басқа еш жерінде кездеспейтін қаражидек өседі. Бұл шатқал Балкашино ауылынан шығысқа қарай 10-12 км жерде орналасқан. Қара жидек жоғарыда аталған таулы-орман сілемінің шөпті-бұталы жерлерінде басым. Зеренді тауларындағы қайың өсетін өңірлерде реликті торфты саздар ұшырасады.

Фаунасы

Саябақта омыртқалылардың 283 түрі бар деп есептеледі. Мұнда бұлан, сібір елігі, қабан тіршілік етеді. 1983 жылдан бастап саябақта аксанилік бұғы – бірнеше жақсы тұқымды бұғылардың будандастырылған түрі жерсіндіріле басталған.
Жыртқыштардан кезбе қасқыр, түлкі, қарсақ, дала күзені, сілеусін, аққалақ, сусар, борсық бар. Жақында мұнда жанат тәрізді ит пайда болды. Қояндардың екі түрі – ор қоян мен ақ қоян, ақтиін, суыр, тышқан, аламан, сұр тышқан, басқа да кемірушілер бар.
Құстардың ішіндегі көбірек көзге түсетіндері тоқылдақ, сайрауық, шұбар шымшық, көкек, орман кептері, мысықторғай, сары шымшық, бөдене мен саңырау құр бар. Көлдерде әдеттегі үйрек, қаз, аққу, сұқсұр үйрек, ал олардың жағалауларын балықшы, құтан, наурызек мекендейді. Қызыл кітапқа бүркіт, сұңқар, құзғын, үкі, сұртырна енгізілген. Кесіртке, дала сұр жыланы мен кәдімгі улы сұр жылан, сарыбауыр қара шұбар жылан, су жылан секілді бауырымен жорғалаушылар, мөңке балық, алабұға, аққайран, нәлім, шортан, торта, қара балықтар мен құрбақа, шөптесін жердің бақасы мен үшкір тұмсықты бақа секілді қосмекенділер тіршілік етеді.
Жәндіктердің мыңнан астам түрі бар. Олардың кейбіреуі Қызыл кітапқа енгізілген.
Зеренді таулы-орман сілемінен осы маңды мекендеген ерте заманғы жануарлар дүниесінің қалдықтары – андронов мәдениетінің іздері (б. з. д. 1,5 мың жыл) табылды. Зерендінің ежелгі тұрғындары мал шаруашылығымен, егіншілікпен және аңшылықпен айналысқан.

Ұлттық саябақта: "Шалқар" және "Зеренді" шипажайларында емдеу-сауықтыру, яхтада, атпен серуендеуге, спорттың тау-шаңғы түрлері, "Тұрпан", "Имантау", "Зеленый мыс", "Дубрава" демалыс базаларында қысқа мерзімдік (маусымдық) демалыс тұрлері ұйымдастырылған.