Көннен жасалатын бұйымдар

Тулақ – үстіне жүн сабау үшін, немесе төсеніш ретінде қолданылатын жүні алынбай, керіліп, кептірілген шикі тері.

«Ер арыса – аруақ, ат арыса - тулақ» деп тегін айтпаған халқымыз. Тулақ жасау үшін жаңа сойылған малдың (аңның) терісін ірі қаратікен тұзбен тұздап, дегдіген соң шелі мен ілескен көк етін қырып, тазалайды. Егер тері өте майлы болса, аққұс(күйдірілген әк тас, известь), ащы (сортаң топырақ, тұзды көлдің сазы) жағып майын алады.

Терінің майын алу үшін құстың ұсақталып ұнталған саңтырығын да жағады.

Содан соң терінің іш жағын қырып, тазалап алып, көлеңкеге керіп кептіреді. Тері әбден кепкен кезде қатайып, көнге айналады. Кепкен терінің үстіне көрпе, бөстек жержастық салып төсеніш ретінде пайдаланады. Жерге төселген тулақтан сыз өтпейді.

Жүн сабағанда тулақты аударып төсейді. Егер сабайтын жүн көп болса, бірнеше әйел бірігіп сабайды. Жүн сабауға көмектескен адамдарға шашу тамақ беріледі. Оны «тулақ шашу» деп атайды. Сабауды түзу өскен жыңғылдан, тобылғыдан, тал мен мойыл шыбықтарынан жасайды.

Ертеректе күйеу жігіт қайын жұртына алғаш келгенде босағаға тулақ төсеп отырғызатын дәстүр болған.

Бір жас жігіт қайын атасының үйіне келгенде, жеңгелері астына тулақ төсеп босағаға отырғызып қойыпты.

Сол үйдің үлкен қабаған иті бар екен, бөтен адамды көргенде төбет арс етіп оқыстан үріп қалғанда күйеу жігіт шошып кетіп, төрге бір-ақ секіріп шығады. Сонда бір жеңгесі бетін шымшып: «Масқара-ай, күйеу жігіт атамның төріне шығып кетті ғой», – депті.

Күйеу жігіт есік жақтағы төбетті қолымен нұсқап: «Анандай бәлекет арс етіп ұмтылса, атаңның төрі түгілі, көріне кірерсің», – депті.

Шарық – шикі теріден лекерлеп тігілген қара дүсін аяқкиім.

«Аяқта жуан жіппен буған шарық сүйреліп, киіз шұлғау жалпылдап тұр», – дейді Ілияс Жансүгіров бір өлеңінде.

Бұрынғылардан: «Жаяудың аты – шарық, күші - азық», – деген сөз қалған.

Сиырдың сауыр терісінен шелі мен көк етінен ажыратып, түгі өкшеге қарай жататындай етіп пішіп, арнаулы ағаш қалыпқа кигізіп бүгіп тігеді. Содан соң жиегін бүгіп, шетінен бір елі жерден қайыс баулық өткізетін тесіктер тесіп, бау тағып, тартып байлап қояды.

Тері кепкен соң ішінен киіз байпақ немесе жүннен тоқылған шұлық киіп, шарықтың табанына киіз ұлтарақ салады.

Шарықтың бауы өкше жағынан шығып тұрады. Баудың екі ұшымен қонышты (балтырды) айқыш-ұйқыш байлап алады. Дайын шарықпен көк шөп тығыз өскен беткеймен сырғанаса түгіне шөптің сірісі жұғып,шарықтың табаны жылтырап әрлене түседі.

Саба – қымыз, қымыран, шұбат ашытуға арналған, қам теріден бес қиық етіп пішіліп, тігілген ыдыс. Сабаны көбінесе жылқының жон терісінен тігеді. «Іргеде еміздікті қара саба, піспегі шемешекті алма сағақ» (Ілияс Жансүгіров).

Саба жасау үшін жылқы терісінің жүнін жидітіп, тазалап алған соң, арнайы үлгіге салып пішеді. Содан кейін бірнеше тәулік малмаға салып қояды.