Көпклеткалылар
Көпклеткалылар, көпклеткалы организмдер, бұл топқа денесі көп клеткалардан құралатын жануарлар (Metazoa), өсімдіктер (Metaphyta) және саңырауқұлақтар жатады. К-дың негізгі сипаты: денесі дифференцияланған көп клеткадан және үш ұрық жапырақшаларынан (эктодерма, энтодерма, мезодерма) тұратындығы. Бұл үш ұрық жапырақшалары К-дың ұрығы дамыған кезінде қалыптасады. Ұрықтану кезінде зигота түзіліп, содан кейін организмнің жеке дамуы – онтогенезі басталады.
Көпклеткалы жануарлар үш үлкен деңгейге бөлінеді: Phagocytellozoa, Parazoa (оның 1 типі – губкалар) және Eumetazoa. Фагоцителлотәрізділерге бір ғана тип – Placozoa жатады. Бұл алғашқы қарапайым құрылысты – трихоплакстар. Бұрын олар ішекқуыстылардың дернәсілі деп қарастырылған.
Eumetazoa – нағыз К-дың негізін біріктіреді, олардың дене құрылысындағы клеткалары толық дифференцияланып, ұлпалары, мүшелері, жүйке жүйесі жақсы дамыған. Нағыз К. екі бөлімге бөлінеді – сәулелілер немесе қосқабаттылар және екі жақтылар немесе үшқабаттылар. Сәулелілерге 2 тип жатады: ішекқуыстылар және ескектілер. Екі жақты симметриялы немесе үшқабатты жануарлардың денесінің ортасынан жалғыз ғана жазықтық өткізуге болады, оның екі жағындағы мүшелер жұп болып орналасады. Бұл топтағы жануарлардың денесінде алдыңғы, артқы, арқа, құрсақ, оң және сол жақ бүйірлерін ажыратуға болады. Төм. сатыдағы үшқабаттылардың кейбір тобында дене қуысы болмайды, тері – бұлшық ет қапшығы мен ішектің арасында мезодермадан дамыған дәнекер тінімен толтырылып тұрады (жалпақ құрттар мен немертиндер). Екінші бір тобында алғашқы дене қуысы болады, оған жұмыр құрттар және тікенбас құрттар жатады. Жоғ. сатыдағы үшқабаттыларда екінші реттік дене қуысы болады. Бұл топқа буылтық құрттардан бастап қалған барлық жануарлар типтері кіреді. Екінші қуыстылар екі үлкен топқа бөлінеді: алғашқы ауыздылар және екінші ауыздылар. К-дың шығу тегі туралы бірнеше гипотезалар бар. Мыс., Э.Геккель 1874 ж. «гастрея» теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша К-дың инвагинация жолымен (бластодерманың белгілі бөлігінің ішке қарай жымқырылып, тостағанша тәрізді қосқабат құрылым түзетін гаструлалану әдісі) дамыған жоғары сатыдағы көп клеткалы жануарлардың онтогенезіне тән. Ал иммиграция, не деляминация жолымен (клеткалар тобының бірқабатты ұрықтың ішкі қуысына енуі арқылы қосқабатты ұрық, яғни гаструланың түзілу әдісі) пайда болған қосқабатты жануарлардың (губкалар, гидроидтылар) шығу тегіне «гастрея» теориясы толық сәйкес келмейді. 1886 ж. И.И. Мечников төм. сатыдағы көпклеткалы жануарлардың дамуын зерттеп, алғашында «паренхимелла» (parenchymella), кейін «фагоцителла» (phagocytella) теориясын ұсынды. Мечниковтың пікірі бойынша кейбір «фагоцителлалар» субстратқа бекініп губкаларға, гидроидты полиптерге, қалғандары еркін жүзіп басқа ішекқуыстыларға бастама берген. Жоғарыда келтірілген теориялардың ұқсастығы – көпклеткалы жануарлардың алғашқы тегі бір клеткалы шоғырлы талшықты қарапайымдылардан шыққандығын дәлелдейді.