Көпшілік әні

Көпшілік әні – топ болып қосылып айтуға лайықталған ән жанрының бір түрі. Көпшілік әні кеңес дәуірі кезіндегі поэзия мен музыкада көп қолданылған жанр болды.

Көпшілік әні салтанатты шерулер мен мерекелерде, көпшілік орындарда, күнделікті өмір тұрмысында орындалады. Екпінді де көтеріңкі, ширақ үн, пунктирлі ырғақ, жарқын интонациямен көпшілікке ортақ көңіл-күйді бейнелеу, ортақ мүддеге, ұжымдасар іске жұмылуға үндеу – Көпшілік әніне тән қасиет. Муз. үлгісі – куплетті (шумақты), оның поэтик. негізіне 3 – 5 шумақ өлең алынады. 20 ғ-дың алғашқы ширегіндегі ірі қоғамдық-саяси өзгерістер барысында қазақ қауымында Көпшілік әніне мән беріле бастады. Алаш милициясы құрылған соң оған арнап, қазақ автономиясының жауынгерлері сапта қосылып (хормен) айтатын патриоттық жорық әндері шығарылды. Кеңес өкіметі орнай келе, рев. әндерді қазақ тілінде орындау, әйгілі саздарға жаңа мәтін жазу үрдісі болды. 1918 ж. сәуірде С.Сейфуллин сол кезде кең таралған белгілі рев. ән “Марсельеза” (кейін Француз республикасының гимні) әсерімен, сол әуенмен айтуға лайықталған “Жас қазақ Марсельезасын” жазды. 20-жылдары Ж.Аймауытов “Интернационал” атты коммунистердің партиялық гимнінің сөзін қазақшаға аударды, әнші-композитор Мүсәйіп Байтілеуұлының “Жалпы әлемі” жаңа өмір құрушы жастар арасында кең тарап, таңдаулы рев. қазақ әндері қатарына қосылды. 30-жылдардан бастап (Р.Елебаев пен Қ.Байсейітовтің “Жолдастары”) К. ә. Л.Хамидидің “Отан” (сөзі Д.Әбіловтікі), Е.Г. Брусиловскийдің “Гүлденген Қазақстан”, “Алтай” (сөзі Н.Баймұхамедовтікі), А.Қ. Жұбановтың “Москва” (сөзі Ж.Сыздықовтікі), М.Төлебаевтың “Соқ, барабан” (сөзі Қ.Қалиевтікі), Ш.Қалдаяқовтың “Менің Қазақстаным” (сөзі Ж.Нәжімеденовтікі) әндерінен басқа лирикалық, еңбек тақырыптарына, балаларға арналған да (М.Төлебаев пен Т.Жароковтың “Жылқышы” мен “Ақ мақтасы”, Жұбанов пен И.Матақовтың “Қарлығашы”, т.б.) К. ә. жазылды. Патриоттық үлгідегі К. ә-дерін шырқау (“Менің Қазақстаным”, т.б.) 1986 ж. Желтоқсан толқуына қатысушыларға ерекше рух берді.

Түрлі тақырыптағы К. ә-дерін көбейтіп, дамытуға тәуелсіздік жылдары арнайы байқаулар жариялау жолымен едәуір көңіл бөліне бастады.