Лактар

Лактар
Бүкіл халықтың саны
200 000
Ең көп таралған аймақтар
Ресей	178 630 (2010)
Түрікменстан	4 500 (2019)
Өзбекстан	3 800 (2019)
Тәжікстан	2 500 (2019)
Әзербайжан	1 600 (2019)
Тілдері
Лак тілі
Діні
ислам дінінің сүннит тармағы

Лактар — Дағыстан халқы, Солтүстік Кавказдың байырғы халқы. Лактар тарихи түрде таулы Дағыстанның орталық бөлігінде тұрады. 2010 жылғы халық санағы бойынша Ресей Федерациясында 178 630 лак болса, оның 161 300-і Дағыстанда болды.

Тілі

Тілі - лак тілі. Лак тілі иберий-кавказ тілдері шоғырының нах-дағыстан тобына жатады. Бес негізгі (құмық, вицхин, вихлин, аштикул, балқар) ерекшелікке бөлінеді. Жазуы 15 ғасырдан араб әліпбиіне, 1928 жылдан латын, 1938 жылдан кириллицаға негізделген. Лак тілі жөніндегі деректер 18 ғасырдың соңы мен 19 ғасырдың басындағы ғалымдар еңбектерінде кездеседі.

Діні

Лактар ислам дінінің сүннит тармағын ұстанады. Ежелгі лактар, сонымен қатар, өз үйлеріне сенді: ол иелерін зұлым күштер мен бақытсыздықтардан қорғайды деп сенді.

Тарихы

Лактардың тарихы 11-12 ғасырлардан бастау алады. 17 ғасырда Қазықұмық хандығы құрылды. Хандық 1820 ж. Ресейге қосылып, 1859 ж. жойылды. Оның аумағы Дағыстан облысының Қазықұмық округіне біріктірілді. 1922 жылдан Лак округі аталып, кейіннен Дағыстан АКСР-нің құрамындағы ауданға айналды. 1935 жылдан Лак және Құлын аудандары құрылды. 1944 жылы лактардың бір бөлігі депортацияланған шешендердің жазық жерлеріне көшіп, 1991 жылы жергілікті қақтығысқа әкеп соқты. 2012 жылы лактар өздерінің туы мен елтаңбасын бекітті.

Кәсібі

19 ғасырдың аяғынан бастап лактардың негізгі кәсібі егіншілік болды (бидай, қара бидай, арпа, тары, бұршақ дақылдары, 19 ғасырдың аяғынан – жүгері, картоп, 20 ғасырдың басынан – бау-бақша дақылдары). ХХ ғасырда – мал шаруашылығы, мата жасау, киіз басу дамыды. Лактардың алтын-күміс кестелері асқан талғампаздығымен ерекшеленеді. Лактар қыш құмыра жасау шеберлігімен де танымал, Балхар керамикасы әлемге әйгілі болды. Дәстүр бойынша лак әйелдері қыш бұйымдарын жасаудың ең шебері болған. Олар жасаған әдемі ақ бояумен жасалған жұқа ыдыстар Кавказда ең сапалы болып саналады.

Лактардың ежелгі тұрғын үйлері жартастың бүйіріне ойылған бір бөлмесі бар бір қабатты үй болды. 19 ғасырда лактар көп бөлмелі екі және үш қабатта жеке тұрғын үй сала бастады. Бүкіл отбасы әдетте от жанып, тамақ әзірленетін жалпы бөлмеде уақыт өткізетін. Үш және екі қабатты үйлердің алғашқы екі қабатында қосалқы бөлмелер орналасқан. Бірінші қабаттың үй-жайлары, сондай-ақ тұрғын үйлердің терезе саңылаулары арка тәрізді болды.

Мәдениеті

Лактардың фольклоры бай. Батырлық және тарихи жырлары, лирикалық әдет-ғұрып, тұрмыстық жырлары, ертегілері сан-салалы.

Ежелгі уақытта лак ер адамдар міндетті түрде Кавказ белдеуін тағып, папахалар мен буркаларды киетін. Ақсақалдары бешмет пен черкес киді. Әйелдері кең туника тәрізді көйлек - лачек киген, салтанатты жағдайларда кең шалбар киді. Әйелдерде әрқашан алтын мен күмістен жасалған зергерлік бұйымдар көп болды: белдіктер, сақиналар, сырғалар. Олар маңдайлары мен кеуделеріне інжу, маржан, жартылай асыл тастар бейнеленген зергерлік бұйымдарды тағып отырған.
Кең тараған бидің түрі - лезгинка.
Дәстүрлі тағамдары сүт, ет және ұннан жасалған тағамдар, картоп пен көкөністер бар. Күнделікті тағамға жүгері тұшпарасы қосылған сүт сорпасы, кептірілген қой еті, ірімшік, сұлы жармасы, сүт, қуырылған қой еті, ұн мен шай қосылған қышқыл пісірілген сүт кіреді. Кең таралған тағамдар - палау, жұмыртқамен қуырылған тауық еті, күріш ботқасы, қышқыл сүт соусы қосылған қырыққабат орамдары.

Қазақстандағы лактар

Лактар Солтүстік Кавказ этностары секілді Қазақстанда 19 ғасырдан бастап омір сүруде. Олардың келуіне Ресей империясының Солтүстік Кавказды отарлау саясаты кезіндегі ұлт-азаттық көтерілістің жанышталуы себеп болды. Олар Сібірге және қазақ жеріне қарай қоныс аударды. Сонымен қатар кеңестік кезең тұсында да лактар Қазақстан жеріне күштеп және өз еркімен қоныстандырылды. Келесі легі негізінен 90-жылдары көші- қон үрдістері, нарықтық қатынастарға байланысты жалғасты Қазақстандағы лактар саны - 392 адам (2013).