Лак тілі
| Лак тілі | |
| Өз атауы: |
Lak language |
|---|---|
| Елдер: | |
| Сөйлеушілер саны: |
145 895 (2010), 87 957 (2020) |
| Классификация | |
| |
| Жазуы: | |
| Тіл коды | |
| МЕСТ 7.75–97: |
лак 370 |
| ISO 639-1: |
lbe |
| ISO 639-2: |
— |
| ISO 639-3: |
lbe |
| Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика | |
Лак тілі (Lak language) — иберия-кавказ тілдер отбасының нах-дағыстан тармағының лак-даргин тобына кіреді. Эргативті құрылысы бар тілдердің жалғамалы (агглютинативті) түріне жатады. Дағыстанның он төрт мемлекеттік тілдерінің бірі (Дағыстан Конституциясы 1994; 1998).[1]
Референтті халық
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Референтті халық: лактар; өз атауы. – лак; бұрын казикумухтар деген атпен белгілі болған.
Географиялық таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лактар Таулы Дағыстанның орталық бөлігінде (Лак және Кулин аудандары, бірнеше ауылдар - Акушинскийдің батысында, Дахадаевскінің оңтүстік-батысында, Рутульскийдің солтүстігінде және Чародинск аудандарының шығысында), кейбіреулері - жазықта (негізінен Новолакск ауданы) және Махачқала, Каспийск, Хасавюрт және т.б. қалаларда қоныстанған.
Олар сондай-ақ Өзбекстанда (3,9 мың адам), Түркіменстанда (3,8 мың адам), Тәжікстанда (1,8 мың адам), Әзірбайжанда (1,2 мың адам) тұрады.[2]
Диалектісі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]7 диалекті бар: құмық (Лактардың тарихи-мәдени орталығы Құмық ауылының атымен аталған) және Вицхин (Лак ауданы); Вихлин және Аштикул (Кулин ауданы); Балхар (Акушин ауданы); Аракуль (Рутуль ауданы); Шаднин (Дахадаев ауданы).[3]
Жазуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алғашқы жазба ескерткіштер 14–15 ғасырларға жатады. Жазу жүйесі 1928 жылға дейін араб, 1928–1938 жылдары латын, 1938 жылдан бастап арнайы I белгісі қосылған орыс алфавиті негізінде болды. Лак тілі бастауыш мектепте қолданылады, орта және жоғары оқу орындарында пән ретінде оқытылады. Лак тілінің алғашқы егжей-тегжейлі сипаттамасы П.К. Усларға тиесілі (1860 жж.).[4]
| А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | Д д |
| Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ |
| Кк кк | Кь кь | КӀ кӀ | Л л | М м | Н н | О о | Оь оь |
| П п | Пп пп | ПӀ пӀ | Р р | С с | Сс сс | Т т | Тт тт |
| ТӀ тӀ | У у | Ф ф | Х х | Хх хх | Хьхь хьхь | Хъ хъ | Хь хь |
| ХӀ хӀ | Ц ц | Цц цц | ЦӀ цӀ | Ч ч | Чч чч | ЧӀ чӀ | Ш ш |
| Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Э.Д. Сүлейменова, Д.Х. Ақанова, Н.Ж. Шаймерденова «Қазақстан тілдері: әлеуметтік лингвистика анықтамалығы» — «Издательство Золотая Книга» ЖШС, 2020. — Б. 149-150. — 480 б. — ISBN 978–601–7988-21-0.
- ↑ Лак тілі. Тексерілді, 15 маусым 2025.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 15 маусым 2025.
- ↑ Лак тілі. Тексерілді, 15 маусым 2025.