Люксембургтіктер
| Люксембургтіктер | |
| Lëtzebuerger | |
 Әлемдегі Люксембург диаспорасының картасы | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
430 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Люксембург |
280 000 (2009) |
 Франция |
40 000 |
 Бельгия |
30 000 |
 Германия |
15 000 |
 АҚШ |
45 100 (2000) |
| Тілдері | |
| Діні | |
Люксембургтіктер (өз атауы — Lëtzebuerger) — Люксембургтің негізгі халқы (280 мың адам; 2009, бағалау). Олар сондай-ақ Францияның солтүстік-шығысында (40 мың адам, негізінен Мозель департаментінің солтүстігінде), Бельгияның оңтүстік-шығысында (30 мың адам, негізінен Люксембург провинциясының оңтүстік-шығысында) және Германияда (15 мың адам, негізінен Рейнланд-Пфальцтағы Битбург қаласының маңында), сондай-ақ АҚШ-та (45,1 мың адам – 2000, халық санағы) т.б. Жалпы саны — 430 мың адам.[1]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Люксембургтіктер үнді-еуропа тіл шоғырының герман тобындағы люксембург тілінде сөйлейді. Люксембургтіктердің арасында неміс және француз тілдері де тараған. Латын тіліндегі алғашқы жазба ескерткіш XIII ғасырға жатады.[2]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Басым көпшілігі — католиктер, аз бөлігі протестанттар.[3]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Б.з.б. 1-мыңжылдықта қазіргі Люксембург аумағын кельт тайпалары мекендеді. Олар Рим империясының үстемдігі кезінде (1 — 4 ғ.) роман (латын) тілінің ықпалына ұшырады. 5 ғасырда герман тайпалары — франктер баса-көктеп кіріп, жергілікті халықпен араласып кетті. Люксембургтіктердің этностық жағынан бірігуі нәтижесінде Люксембург графтығы (10 ғасыр, 14 ғасырдан бастап — герцогтік) пайда болды. Люксембургтіктер орта ғасырларда немістердің, 15 ғасырдан бастап француздардың ықпалында болды. Соған қарамастан Люксембургтіктер өздерін ұлт ретінде сақтап қалды.[4]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өнеркәсіптің жоғарғы дәрежеде дамуы жағдайында. Люксембургтіктер мал бағу, бау-бақша, жүзім өсірумен айналысады. Көне қалалар (Люксембург, т.б.) ортағасырлық жобамен салынған. Ауылдық жерлердегі үйлері тастан екі қабат етіп салынып, төбелері жабынқышпен немесе шифермен жабылған. Жердің көпшілігін жүзімдіктер алып жатқан Мозель жазығындағы ауылдар өзен бойын бойлай орналасқан.
Тұрмыс салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауылдық үйлер тастан салынған, екі қабатты, төбесі плитка немесе шифер, қабырғалары әктелген. Мозель алқабындағы ауылдарда жердің көп бөлігін жүзімдіктер мен өзен жағасына созылған елді мекендер алып жатыр.[5]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Люксембургтегі ерлердің дәстүрлі ұлттық киімі кең шалбар, кеудеше, кестеленген жейде және кең белдік сияқты әртүрлі элементтерді қамтиды. Ерлер де қалпақ немесе берет сияқты дәстүрлі бас киімдерді киеді. Ерлердің ұлттық киіміне тән элементтердің бірі – түрлі өрнектермен, кестелермен безендірілетін дәстүрлі белдік. Люксембургтегі әйелдердің ұлттық киімінің де өзіндік ерекшеліктері бар. Ол әдетте ашық түсті көйлектер, ұзын юбкалар, корсеттерден, сондай-ақ шарфтар, зергерлік бұйымдар мен бас киімдер сияқты әртүрлі аксессуарлардан тұрады. Әйелдер сыртқы түрін күмістен немесе алтыннан жасалған дәстүрлі зергерлік бұйымдармен толықтырады, олар асыл тастармен немесе інжу-маржанмен безендірілуі мүмкін.
Люксембург ұлттық киімдерінің ерекшеліктерінің бірі - олардың аймаққа немесе тіпті ауылға байланысты әртүрлілігі. Әр аймақтың ұлттық киім үлгісінде көрінетін өзіндік стильдері мен дәстүрлері болуы мүмкін. Люксембургтің ұлттық киімдері ұлттық мақтаныш пен бірегейліктің символы ғана емес, сонымен қатар елдегі мерекелік және мәдени іс-шараларда маңызды рөл атқарады. Адамдар оларды мерекелік іс-шараларда, фестивальдерде, шерулерде және басқа да ерекше жағдайларда өздерінің мәдениеті мен дәстүрлеріне деген сүйіспеншілігін көрсету үшін киеді.[6]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Люксембургтегі ең танымал тағамдардың бірі «Джуд мат Гаардебунен» («Judd mat Gaardebounen») - бұршақ пен картоп қосылған ысталған шошқа етінен тұратын дәстүрлі ет тағамы. Бұл ұлттық тағам дәмі мен қоректік қасиеттеріне бай, бұл оны жергілікті тұрғындар арасында танымал етеді. Тағы бір әйгілі тағамы - «Книдделен» («Kniddelen») - дәстүрлі тұшпара әдетте кілегей, бекон және пияздан жасалған соуспен беріледі. Бұл қарапайым, бірақ дәмді тағам түскі және кешкі ас үшін танымал таңдау болып табылады.
Сонымен қатар, люксембургтер ірімшіктің әр түрін ұнатады, өйткені бұл ел сүт өнімдерімен танымал. Ең танымал жергілікті ірімшіктердің бірі - ашытылған сүттен жасалған сүзбеден жасалған, дәмі мен хош иісі қанық «Качкейс» («Kachkéis»). Жергілікті наубайханалар нан, бәліш, круассан және басқа да десерттердің кең таңдауын ұсынады. Жергілікті сыралар мен шараптар ұлттық мерекелерде және басқа да ерекше жағдайларда танымал сусындар болып табылады.[7]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Люксембург фольклорының ең танымал элементтерінің бірі - оның музыкалық мұрасы. Дәстүрлі әуендер, әндер мен билер ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, ұлттық мерекелер мен мәдени шаралардың ажырамас бөлігі болып табылады. Люксембургтіктерге мәдени мақтаныш сезімін сыйлайтын дәстүрлі әуендерді ойнау үшін аккордеон, скрипка және флейта сияқты жергілікті музыкалық аспаптар қолданылады.
Люксембург фольклорының тағы бір маңызды аспектісі - халық шығармашылығы. Қолөнер, кесте, керамика және басқа да қолөнер түрлері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, ұлттық мәдениеттің символы болып табылады. Жергілікті суретшілер Люксембургтің дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын, сондай-ақ оның табиғи сұлулығы мен сәулет мұрасын көрсететін бірегей өнер туындыларын жасайды.
Сонымен қатар, Люксембург фольклорында әдебиет пен ертегілер саласындағы бай халық мұрасы бар. Ел аузындағы аңыздар, мифтер мен ертегілер ұрпақтан-ұрпаққа ауызша беріліп, елдің мәдени мұрасының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл батырлар, шытырман оқиғалар мен ғажайыптар туралы әңгімелер Люксембург халқына өз тарихы мен дәстүрін сақтауға көмектеседі.[8]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 2 ақпан 2024.
- ↑ Жалғыз ұлттық Герцогтық. Тексерілді, 3 ақпан 2024.
- ↑ Люксембургтіктер. Тексерілді, 2 ақпан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 301. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Әлем халықтары/Люксембургтіктер. Тексерілді, 3 ақпан 2024.
- ↑ Ұлттық киімдері. Тексерілді, 3 ақпан 2024.
- ↑ Дәстүрлі тағамдары. Тексерілді, 3 ақпан 2024.
- ↑ Әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер. Фольклор. Тексерілді, 3 ақпан 2024.
