Магарлар

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Магарлар
Бүкіл халықтың саны

1,6 млн.

Ең көп таралған аймақтар

 Непал,  Үндістан

Тілдері

магари тілі, непал тілі

Діні

индуизм, буддизм, суннизм

МагарларНепал мен Солтүстік Үндістанда тұратын халық.[1] 2001 жылғы Непал санағы бойынша бұл елдегі магарлардың саны 1 622 421 адамды құрады (халықтың 7,14%).[2] Үндістанның солтүстік-шығысында (Сикким штатының оңтүстігінде) 100 мыңға дейін магарлар тұрады.[3]

Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Олар қытай-тибет отбасының тибет-бирма тобының магари тілінде сөйлейді. Непал тілі де кең таралған (негізінен оңтүстік магарлар арасында). Түпнұсқа жазулары бар, деванагари жазуы кең таралуда.[4]

Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Магарлардың көпшілігі индуистар (шиваиттер, вишнуиттер), сонымен қатар ламаист буддистер және сүнниттік мұсылмандар бар.

Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Магарлар

Оңтүстік магарлардың негізгі кәсібі – террассалық, жаңбырлы және суармалы егіншілік, (жүгері, бидай, күріш, қарақұмық, тары, көкөністер). Мал және құс шаруашылығы көмекші сипатқа ие (зебу, буйволдар, ешкілер, қойлар, шошқалар, тауықтар). Солтүстік магарларда жайылымдық мал шаруашылығы маңызды рөл атқарады. Қолөнерден – ағаш ұстасы, ағаш ою, металл өңдеу, тоқымашылық дамыған.[5]

Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Магарлар рулардың бірнеше патрилинейлік қауымдастығына (тхар) бөлінеді. Отбасылары шағын болып келеді. Рулар арасында немере туыстарының некесі кең таралған.

Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйлері екі қабатты, тастан салынған, төбесі сабан, тақтай немесе шифермен жабылған. Төменгі қабаты - қойма, үстіңгі қабаты - екі бөлмелі тұрғын үй, оған сыртқы баспалдақ апарады. Батысында қабырғалары қызыл балшықпен боялған шағын дөңгелек немесе сопақ үйлер жиі кездеседі. Шығыста негізгі бөлменің бұрышында веранда мен ошағы бар төртбұрышты үйлер басым.

Оңтүстік магарлардың дәстүрлі ерлер киімі - тізеге дейін тағылған таңғыш мата, бхото (баулары бар көйлек), кейде кеудеше мен пенжак. Әйелдер киімі – қапсырмалы белдемше (алдыңғы жағы қысқартылған), жеңі ұзын күртеше, кең матадан жасалған белдік, бас киім. Сырғалар, шыны моншақтар алқа және үнді күміс монеталарын тағады. Солтүстік магарлардың киімдері аз зерттелген.

Негізгі тағамдары – жүгері, күріш, көкөністер, сүт өнімдері. Олар сиыр етін (индуистардан басқа), шошқа етін (мұсылмандардан басқа), құс етін пайдаланады.[5]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Магары https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/379185
  2. Значение слова магары https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B
  3. Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2151775 Мұрағатталған 20 қыркүйектің 2022 жылы.
  4. Магары https://travel-journal.ru/ethno/40/937/
  5. a b народы мира / Магары http://www.etnolog.ru/people.php?id=MAGA