Манипури (халық)

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
ꯃꯩꯇꯩ ꯀꯥꯡꯂꯨꯞ
Манипури
Бүкіл халықтың саны

1,5 млн.

Ең көп таралған аймақтар
 Үндістан

1,261,000

 Бангладеш

15,000[1]

 Мьянма

25,000[2]

Тілдері

манипури тілі

Діні

көпшілігі индуизм; қалғандары христиандық, анимизм, мұсылман

Манипури (манипури ꯃꯅꯤꯄꯨꯔꯤ ꯀꯥꯡꯂꯨꯞ, кейде Мейтхейлер, манипури ꯃꯩꯇꯩ ꯀꯥꯡꯂꯨꯞ) — Үндістандағы Манипур штатының негізгі халқы.[3] Жалпы саны 1,5 миллион адам (2001, санағы бойынша). Сондай-ақ Бангладеште 15 мың (​​2010)[1] және Мьянмада 25 мың манипурилер (2015)[2] тұрады.

Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Олар тибет-бирма тобының манипури тілінде сөйлейді.[4] Импхал қаласының диалектісі негізіндегі диалектілер, әдеби тілі бар. V ғасырдан бастап брахми негізіндегі жазу, XVIII ғасырдан бастап Бенгал алфавитімен алмастырылды.

Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дін бойынша, манипурилердің 60%-ға жуығы индуистар, қалғандары христиандар, ежелгі анимистік нанымдарды ұстанушылар және мұсылмандар.[5]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ағылшын отаршылдары Манипур территориясын жаулап алғанға дейін (1826 ж.) Манипуриде феодалдық князьдік болды. 1960 жылдары қарулы сепаратистік қозғалыс құрылды. 1972 жылы Манипур штаты құрылды.

Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дəстүрлі кəсіптері – буйволдар мен өгіздердің күшін пайдаланып егіншілік (күріш, темекі, қант қамысы, көкөністер), асыл тұқымды мал, ешкі, шошқа, ал кейбір аудандарда асыл тұқымды жылқы өсіру. Қолөнерден – тоқу, тоқымашылық, былғары, ұсталық, зергерлік бұйымдар, мыс балқыту дамыған. Манипурилердің бір бөлігі өнеркәсіпте (негізінен жібек тоқыма фабрикаларында) жұмыс істейді.[6][7]

Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Рулар патрилинді, отбасы шағын, неке патрилокалды. Манипури-вишнуиттерде касталар жүйе бар. Жер-жеке меншікте. Капиталистік қатынастар қалыптасуда.

Елді мекендері түзеу, әдетте өзендердің немесе жолдардың бойында созылып орналасқан. Үйлер бір бөлмелі, қаңқасы ағаш немесе бамбуктен жасалып, қабырғалары қамыспен қапталып сазбен майланған, төбесі құрғақ шөппен жабылып, шығыс қасбетінде - ​​ашық дәлізі бар.

Дәстүрлі ерлер киімі – дхоти, көйлек, жамылғы, әйелдердікі – кеудеден тобыққа дейін денеге оралған мата, иығына жамылғы.

Дәстүрлі тағамда күріш, балық, бал басым (индуизмнің қабылдануымен ет тұтыну шектеулі).[8]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. a b Meitei  (ағыл.).
  2. a b SUNIL, Oinam Manipuris in Mandalay see ray of hope in Modi  (ағыл.). The Times of India (14 July 2015).
  3. Манипури (народ)  (орыс.).
  4. "Большой советской энциклопедии" https://slovaronline.com/browse/a947ad97-42b8-3663-855b-779a2fac9dc9/%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BF%D1%83%D1%80%D0%B8
  5. Значение слова манипури https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BF%D1%83%D1%80%D0%B8 Мұрағатталған 25 қыркүйектің 2022 жылы.
  6. Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BF%D1%83%D1%80%D0%B8
  7. Манипури https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/165706/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BF%D1%83%D1%80%D0%B8
  8. народы мира / Манипури http://www.etnolog.ru/people.php?id=MANI