Марилер

Марилер
Бүкіл халықтың саны
624 мың адам (2003)
Ең көп таралған аймақтар
Ресей	547 605 (2010)
Қазақстан	4 416 (2009)
Украина	4 130 (2001)
Беларусь	416 (2009)
Эстония	241 (2011)
Латвия	229 (2021)
Тілдері
мари тілі
Діні
Христиан дінінің православие тармағы

Марилер (марише мари,марий, черемистер) — Ресей Федерациясының құрамындағы Мари Республикасының (Марий Эл) негізгі тұрғындары. Татарстанда, Удмуртияда, Башқұртстанда, Свердловск, Пермь облыстарында тұрады. Жалпы саны 624 мың адам (2003). Оның ішінде 310 мыңы Мари Республикасында тұрады.

Тілі

Орал тілдік шоғырының фин-угор тобындағы мари тілінде сөйлейді. Мордова мен пермь тілдері ортасындағы аралық тіл. Мари тілінің жазуы кирилл әліпбиіне негзделген. Мари тілінде орыс, татар, чуваш тілдерінен енген сөздер көп.

Діні

Христиан дінінің православие тармағын ұстанады.

Марилер

Тарихы

Мари этносы б.з. 1-мыңжылдығында Еділ өзені және Вятка өзендері аралығын мекендеген фин-угор тайпалары негізінде қалыптасқан. Алғаш рет хазар жазба деректерінде цер-мис (чермистер) деген атпен кездеседі.
10 — 12 ғ-ларда Еділ бұлғарларының, 13 ғ-дың 1-жартысынан Алтын Орданың қол астына қарады.1551 — 52 ж. Ресейге бағынды. 1920 ж. РКФСР құрамында автономиялы облысқа айналды. 1990 жылдан РФ құрамындағы Марий Эл Республикасы атанды.

Кәсібі

Негізгі шаруашылығы - егіншілік, арпа, сұлы, жарма, кендір өсіреді. Мал шаруашылығы нашарлау болды, бірақ үй құстары, жылқылар, сиырлар, қойлар жеке пайдалану үшін өсірілді. Бірақ ешкі мен шошқа арам мал саналды. Қосалқы шаруашылықтары — аңшылық, орман шаруашылығы (орман ағаштарын күту, шабу, т.б.) омарташылық, балық аулау, т.б.
Ерлер қолөнерінің ішінде ағаш ою, зергерлік бұйымдар жасау үшін күміс өңдеу ерекше көзге түсті.
Орыс халқының дәстүрлі үйлеріне ұқсас қоражайлар салып, бау-бақша өсіреді.

Мәдениеті

19-20 ғасырдың басындағы мари әйелінің костюмі.

Жазбаша жазуының жоқтығынан мари мәдениеті ауызша халық шығармашылығында шоғырланған: аға буыннан балаларға ертегілер, әндер мен аңыздарды үйрету ауызша жеткізілді. Мари мәдениетінде үйлену тойы, жерлеу рәсімдері сияқты көптеген салт-дәстүрлер сақталған. Рәсімдердің бірі – сүрем ужо – бүкіл бір ауылдан зұлым рухты қуу. Сүрем 6 мамырға қараған түні өтіп, ауылдың шетінде марилар жиналып, от жағып, оның үстінен секіреді - бұл өзін-өзі тазарту рәсімі болып саналады. Одан кейін оның қатысушылары ауылға барып, шу, айғай, қоңырау үнімен барлық үйлерді аралайды. Оларды үй тұрғындары жұмыртқа, нан, картоппен қарсы алады.

Мари мәдениетінде - қандыра дәстүрлі биі сақталған. Оған әдетте екі жігіт пен бір қыз қатысады. Бірнеше ерлі-зайыптылар бір уақытта билей алатындықтан, бишілердің тұтас тізбегі бір шақырымға дейін жетеді.
Мари костюмдері мата, кендір кенептен немесе үйде иірілген жүн жіптерден жасалған. Мұндай мата түрлі-түсті жіптерден жасалады, содан кейін мари әйелдері костюмдерді кестелейді. Кестеде көне ою-өрнек қолданылған: құстар, жылқылар, күн белгілері, қошқар мүйіздер, өсімдіктер - бұлардың барлығы құнарлылық пен өмірдің жаңаруының нышаны.

Қазақстандағы марилер

Марилер Қазақстанға негізінен өткен ғасырдың орта шенінен бастап, нарықтық қарым-қатынастарға байланысты көші-қон үрдістеріне орай қоныстанған. Қазақстандағы марилердің саны:

• 1970 жылы - 9 089 адам;
• 1979 жылы - 10 589 адам;
• 1989 жылы - 11 912 адам;
• 1999 жылы - 6 495 адам;
• 2009 жылы - 4 416 адам.