Марковников ережесі
Марковников ережесі — қанбаған көмірсутектеріне галоген сутекті қышқылдар, интергалогенді қосылыстар (CLBr, ClJ, BrJ), күкірт қышқылы, аммиак, сынап тұздарының құрамындағы элементтердің қосылу заңдылығы.
Органикалық химияда, Марковников ережесі қосылу реакциялардың нәтижесін сипаттайды. Бұл ереже орыс химигі Владимир Васильевич Марковниковтің бастамасымен 1869 жылы жасалынды. Владимир Марковников 22-желтоқсанда Ресейдегі Төменгі Новгород қаласында дүниеге келген. Орыс химигі Мәскеудегі Қазан университетінің профессоры болды. 1869 жылы ол галогенсутектердің қанықпаған көмірсутектерге (Марковников ережесі) қосылу механизмін анықтады. Сонымен қатар ол шикі мұнайдың құрамын зерттеді.
→
Марковников ережесі: пропен мен гидробромидтің реакциясы
Ереже: Марковников ережесіне сәйкес қосып алу реакциялары кезінде әр түрлі заттардың оң зарядталған бөлігі азырақ гидрогендеоген қанбаған көмірсутек атомына қосылады. Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
В.В. Марковниковтің алкендерге орналасуына қатысты байқауы 1870 жылы неміс тілінде Justus Liebigs Annalen der Chemie' журналында жарық көрді. Дегенмен, Марковниковтың ережесі ұзақ уақыт бойы замандастарының назарынан тыс қалған. Бұған бірнеше себеп бар. Біріншіден, алкендерге аймақ таңдау арқылы қосылу жайлы алғашында Марковниковтың изомерлі май қышқылдарына арналған 26 парақтық мақаласының қосымшасында келтірілген еді. Мақаланың мәтіні күрделі деп танылған, ал май қышқылдары туралы деректерді Марковников екі жыл бұрын жариялағандықтан, оның бұл мақаласы аса танымал бола қоймады. Екіншіден, Марковников өзінің ережесін А.М.Бутлеровтың ашылуларының табиғи жалғасы деп есептейді. Үшіншіден, Марковников тым аз эксперименттік дәлел берді. 1870 жылы галоген сутегі бақыланатын жағдайларда алкенге қосып, реакцияның негізгі өнімін анықтау өте қиын болды. Заттардың құрылымын анықтаудың негізгі әдістері қайнау нүктесін және тығыздығын анықтау болып табылады, ол таза заттар туралы деректердің салыстырылуы үшін болжанған. Сонымен қатар, Марковников басқа химиктердің жұмысына сілтеме жасап, қателіктер жіберді, мысалы, екі туынды үшін ол авторлар пайдаланған сутегі галогенін емес басқасын мысал ретінде келтірді.
Марковников ережесі 1924 жылы ғана О. Масстың жұмысының арқасында жарық көрді. О. Масс сусыздандырылған галоген сутектер мен алкендерді гексаны ерітіп, Марковниковпен болжанған реакция өнімдерінің шығуына бақылау жасаған болатын. Негізінде, ол Марковниковтың сөздерін зерттеу жұмыстары негізінде екенін көрсетіп, бромсутектің пропенге қосылуы жағдайында 2-бромпропан негізгі өнім болатындығын дәлелдеген болатын.
Түсіндірмесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ережеде ассиметриялық алкенге HX протонды қышқылын қосқан жағдайда, қышқыл сутегі (H), сутегі көп жалғанған көміртегіге қосылады, ал галоген (X) сутегі саны аз көміртегіге қосылады делінген.
Осы ереже алкен сумен қосылу реакциясы арқылы әрекеттескенде ғана орындалады. Бұл кезде OH гидроксил тобы көміртек - көміртек байланысының саны көп көміртекпен жалғанады.
Марковниковтың ережесіне арналған химиялық негіз - бұл қосылу реакциясының барысында ең тұрақты көміртектің құрылуы. Алкендегі бір көміртек атомына сутек ионының қосылуы басқа көміртек атомында оң зарядты тудырады.