Матипулла Салахадинұлы Әженова

Матипулла Салахадинұлы Әженова (1932 жылы) - Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, философия ғылымдарының докторы, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің социология кафедрасының профессоры, осы университетің құрметті кафедра меңгерушісі, Қазақстанның әлеуметтік ғылымдар академиясының және социологтар академиясының академигі Әженова 1932 жылы қараша айының 15-і күні Атырау облысының Құрманғазы ауданының Кудряшов селосыңда дүниеге келді. Әженова Ганюпшнко селосыңдағы орта мектепті бітіргеннен кейін 1950 жылы философия мамаңдығы бойынша әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетіне түсті, оны 1955 жылы бітіріп шықты. Ол еңбек жолын Атырау (Гурьев) педагогикалық институтыңда оқытушылық қызметтен бастады. 1960 жылы КСРО Ғылым академиясының философия институтына аспирантураға түсті, оны 1963 жылы бітіріп шықты. Философия ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алды. 1963 - 64 жылдары Астрахан педагогикалық институтында аға оқытушы болып қызмет етті. 1964 — 1977 жылдары Атырау педагогикалық институтына қайтадан жұмысқа шақырылды. Осы института ол аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарды. 1974 жылы докторлық диссертациясын қорғап, сол жылы философия ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алды. 1976 жылы Әженовке профессор атағы берілді. 1978 жылы ол әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетіне қызметке ауысты. Сол жылдан бастап ол Қазақ университетінің жанынан жаңадан ашылған қоғамдық ғылымдар оқытушыларының біліктілігін арттыратын институтына филисофия кафедрасының меңгерушісі болып сайланды.

1983 - 1985 жж. Қазақ университетінің философия және экономика факультетінің деканы болып қызмет істеді. 1985 - 1993 жылдары жоғарыда айтылған институттың директоры және университеттің проректоры болды. 1994— 1999 жылдары осы институттың кафедра меңгерушісі. 1999 жылдың наурыз айынан осы кезге дейін әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің филисофия және саясаттану факультетінің социология кафедрасының профессоры.

Профессор Әженованың ғылыми еңбектерінің жол саны 200-ге жуық оның 15-тен астамы жеке және басқа авторлармен бірігіп жазған монографиялар, окулықтар. Ғалымның басты тақырыбы - қоғамның әлеуметтік құрылымы. Осы проблема бойынша Әженова 125 ғылыми еңбектер жариялады. Кеңінен танымдылары:

• "Социально-классовая структура советского общество" (1980)
• "На пути к социальной однородности" (1986),
• "Социальная стратификация в Республике Казахстан" (1997),
• "Қоғамның әлеуметтік құрылымы" (М.Садыровамен бірігіп), (2002),
• "Кедейшілік социологиясы" (М.Садыровамен бірігіп), (2004),
• "Социология образования (2007), (М.Садыровамен бірігіп),
• "Социология социальной структуры" (2007), (М.Садыровамен бірігіп).

Әженова "Социология" атты бірнеше оқулықтар шығаруға атсалысқан. "Мәдени мұра" бағдарламасының шеңберінде көптомдық социология ғылымдары бойынша кітаптар шығарылып жатыр. Ол томдарды шығаруға Әженова белсенді қатысуда және редколлегия мүшесі. Әженованың біраз ғылыми-әлеуметтік философия проблемаларына арналған.

Профессор Әженова көптеген халықаралық, қазақстандық сондай-ақ университеттің ғылыми конференцияларына, конгрестеріне қатынасып, мазмұнды баяндамалар жасады. Бірнеше ғылыми конференцияларды ол өзі ұйымдастырып, тікелей басшылық етті. Ол бір кездерде Испанияда, Чехословакияда лекциялар оқыды. Мәскеуде шығатын "Научный коммунизм" журналында, Қазақстанда шығатын "Мысль" журналының редакциялау алқасының мүшесі болды. Қазіргі кезде Қазақ Ұлттық университетінде шығатын "Вестник КазНУ" журналының "Социология және Психология" сериясының редакция алқасының мүшесі.

Профессор Әженова философия, социология ғылымдары бойынша ғылыми кадрлар даярлауға аса зор еңбек сіңіріп келеді. Оның ғылыми жетекшілік етуімен 60-тан астам диссертация, оның ішінде 12 докторлық диссертация қорғалды. 2006 — 2007 жылдары ішінде 3 докторлық, 3 кандидаттық диссертация қорғалды. Оның аспирантура, докторантурамен өз бетімен ізденушілері арасында, сондай-ақ шетел азаматтары да бар. Профессор Әженованың үзіліссіз еңбек етіп келе жатқанына, міне 52 жыл. Осы жылдардың бәрінде ол тек педагогикалық және ғылыми қызметпен шұғылданды. Соңғы 30 жылда өзі білім алған қасиетті қарашаңырақ әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде табан аудармастан ұстаздық етіп келеді.