Минералдар синтезі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Синтез

Минералдар синтезі – жеке элементтерден немесе химиялық қосылыстардан минералды, монокристалдарды жасанды жолмен алу процесі. Минералдар синтезімен алғаш рет орта ғасыр ғалымдары (алхимиктер) шұғылданды. Итальян ғалымы Специаның 1904 жылы кварцты, француз ғалымы Вернейльдің 1905 жылы лағылды (рубинді) жасанды жолмен алуы нәтижесінде Минералдар синтезі алғашқы тәжірибелік нәтижелер берді. Вернейльдің әдісі бойынша 1912 жылы Швейцарияда сағат өндірісінің мұқтажын қамтамасыз ету үшін техникалық лағыл жасау қолға алынды. Электртехника, радиотехника, дәл аспаптар, т.б. өндіріс салаларының техникалық кристалдарды көптеп қажет еткен талаптарына сәйкес тиісті минералдарды өндірістік масштабта синтездеу 19 ғасырдың 40 – 50 жылдары тез дамыды. Минералдар синтезі өндірістің дамыған саласына айналуына байланысты АҚШ, Жапония, т.б. елдерде жасанды жолмен алынған слюда, кварц, алмас, лағыл, рутил, шпинель, кальцит, асбест, александрит, сапфир, т.б. минералдардың өнімі мыңдаған тоннамен есептелетін болды. Синтетикалық минералдардың табиғи минералдардан артықшылығына оның жоғары сапасы мен бағасының табиғи минералдардан арзандығы (2 – 40 есе) т.б. жатады. Өндіріс көбіне ерекше таза, ірі монокристалдарды қажет етеді. Монокристалдар қанық ерітінділерді суыту немесе суалту, буларды қойылту, газбен тасымалдау, балқымалар мен ерітінділерді кристалдау, түрлі гидротермальдық тәсілдер арқылы алынады. Оптикалық кварц, зүбәржат (изумруд), лағыл сияқты бағалы минералдардың монокристалдарын алу үшін әдейі дайындалған бастапқы гидротермальдық ерітінді қалың қабырғалы болат ыдыстарда (автоклавтарда) жоғары температура мен қысымда кристалданады. Монокристалдар алу тәсілдерін табу мен гидротермальдық синтез теориясын жасауға бағытталған жан-жақты зерттеулер Қазақстанда академик Қ.Сәтбаевтың басшылығымен 1963 жылы Геологиялық ғылымдар институттының тәжірибелік минералогия секторында жүргізілді. Гидротермальдық синтез әдісі бойынша Қазақстан ғалымдары касситерит, алунит, валериит, малахит, кубанит, т.б. минералдардың монокристалдарын алғаш рет алды. Бұл зерттеулер аталған минералдардың кристалдану процестерінің физикалық - химиялық, термодинамикалық параметрлерін синтезделген минералдардың табиғи түрлері кездесетін кендердің түзілу жолын дәлірек айқындауға мүмкіндік берді. Жаңа табылған гамма - радиоактивтік индикатор әдісін тәжірибеде қолдану гидротермальдық жағдайлардың жоғары, температуралары мен қысымдарында өтетін еру, массасының орын ауыстыруы, заттардың кристалдануы сияқты процестердің кинетикасын дәлірек зерттеуге мүмкіндік берді. Бұл Минералдар синтезінің гидротермальдық теориясының негізін жасауға қосқан үлес болды.[1]

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақ энциклопедиясы, 6 том