Монгорлар
| ту, мэнгулэ, мэнгуэр, кунь, чахань мэнгу, тужэнь, хор | |
| Монгорлар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
241 198 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Монгорлар (ту, мэнгулэ, мэнгуэр, кунь, чахань мэнгу, тужэнь, хор)[1] — Моңғол тілдес халықтардың бірі. Олар Қытайдың ресми түрде мойындалған 56 ұлтының бірі. Негізінен Цинхай және Ганьсу провинцияларында тұрады. Саны – 241 198 адам (2000, халық санағы).[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тілі монгор тілі. Монгор тілінде екі диалекті бар: тибет тілінің әсері бар хучжу және қытай тілінің әсері бар Минхэ.[3] Қытай, саляр және тибет тілдері де кең таралған.
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілердің діни байланысы: буддистер.[4]
Этногенезі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Монгорлардың этногенезінде батыс моңғол, түркі, тибет, қытай компоненттерін байқауға болады. Ортағасырлық еуропалық көпестердің саяхаттары туралы аңыз бен жазба деректерге сүйенсек, монгорлар Ұлы Жібек жолы бойымен өткен гректердің ұрпақтары болып табылады. Бұл біздің дәуіріміздің 1200-ші жылдары еуропалық-гректердің қытайлықтармен араласып кеткенін көрсететін заманауи генетикалық зерттеулермен расталады.[5]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі кәсібі – суармалы егіншілік (арпа, бидай) және бау-бақша (қытайлардан алынған), қосалқы шаруашылық – мал шаруашылығы (жылқы, қой, ірі қара, есек, ешкі, жылқы киелі жануар саналып, тек атқа міну үшін ғана пайдаланылған). Қолөнерден (тері илеу, киіз басу, т.б.), аңшылық (негізінен май алу мақсатында суыр аулау), балық аулау.[6]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Монгорлар өз аумағына иелік ететін, рулық шежірелерді сақтаушы және рулық ата-бабалар культінің діни қызметкері басқаратын 16 рулық руға бөлінді. Отбасы үлкен және патриархалды. Қонақжайлық, мүліктегі мұрагерлік тәртібі, ағасы апасының балаларына толық заңды билікке ие болу т.б. әдет-ғұрыптары бар. Тұрмысқа шықпаған әйелдер жыныстық еркіндікке ие.
Елді мекендері шашыраңқы орналасқан. Тегіс төбесі бар балшық қаңқалы тұрғын үйлері 3 бөлмелі (қонақ бөлме, жатын бөлме, құлшылық бөлмесі), қоршалған ауланың ішінде – мал қорасы бар.
Ерлер киімі - етікке киілетін немесе белдігі (үсті қара, төменгі жағы ақ) кестеленген шалбар және матадан тігілген аяқ киім, халат, тибет стилінде белбеу, қарттар халатының үстінде қара жеңсіз күртеше киеді, жиегі бар киіз қалпақ. Әйелдер костюмі шалбардан, алдыңғы және артындағы ойықтары бар қысқа белдемшеден, алжапқыштан, халаттан (төменгісі мақтадан, үстіңгі жағы жүннен тігілген), бірнеше орамға байланған, ұштары кестеленген кең белдікпен және жеңсіз күрте.
Негізгі тағамдары – маринадталған көкөніс қосылған арпа немесе бидайдан жасалған ботқа, олар сүтпен шай ішеді. Мереке күндері қуырылған шошқа мен қой етін пісіреді, арпадан арақ жасайды.[7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Современная энциклопедия МОНГОРЫ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/7181-%D0%9C%D0%9E%D0%9D%D0%93%D0%9E%D0%A0%D0%AB
- ↑ Монгоры https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1567287
- ↑ Монгоры - самые древние монголы или потомки воина Чингисхана? https://asiarussia.ru/blogs/15311/
- ↑ Современная энциклопедия - монгоры http://www.terminy.info/literature/modern-encyclopedia/mongory
- ↑ Значение слова монгоры https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B
- ↑ народы мира / Монгоры http://www.etnolog.ru/people.php?id=MONR
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2226991 Мұрағатталған 13 шілденің 2019 жылы.
