Моноэтникалық мемлекет

Моноэтникалық мемлекет немесе біртұтас ұлттық мемлекет (сонымен бірге ұлттық мемлекет ұғымымен синоним) — белгілі бір ұлттың (этностың) тарихи этникалық аумағында қалыптасқан және оның егемендігін бейнелейтін мемлекет. Тарихи тұрғыдан алғанда, моноэтникалық мемлекеттер, әдетте, ұлттың (этностың) қалыптасуының басталуы уақыт өте келе мемлекеттің қалыптасуымен сәйкес келетін жерде қалыптасты, осыған байланысты мемлекеттік шекаралар көбінесе этникалық шекаралармен сәйкес келді (мысалы, Батыс Еуропа мен Латын Америкасының бірқатар елдері). Біртекті ұлттық (этникалық) құрамы бар мемлекеттердің мысалдары Жапония, Солтүстік және Оңтүстік Корея, Италия, Португалия, Бангладеш, Дания, Исландия, Мажарстан, Армения, көптеген араб елдері (ең алдымен араб түбегі) және т. б.^[1]^[2]

Бұл ұғым «көпұлтты мемлекет» ұғымына қарсы. «Моноэтникалық (моноұлттық, бір ұлттық) мемлекет» термині көбінесе «БҰҰ (немесе ЮНЕСКО) стандартына» сілтеме жасай отырып жиі келтіріледі, бірақ мұндай халықаралық танылған стандарт жоқ. БҰҰ Ғылым, Білім және Мәдениет комитетінің (ЮНЕСКО) анықтамаларында «моноұлттық» немесе ұлттық мемлекеттің анықтамасы келтірілген:

Ұлттық мемлекет - мәдени шекаралар саяси шекаралармен сәйкес келетін аймақ. «Ұлт-мемлекет» идеалы жүзеге асса, мемлекет бір этникалық топтың адамдары мен мәдени дәстүрді біріктіреді.

Түпнұсқасы (ағыл.)

The nation-state is an area where the cultural boundaries match up with the political boundaries. The ideal of 'nation-state' is that the state incorporates people of a single ethnic stock and cultural traditions

^[3]^[4]

Осылайша, ЮНЕСКО-ның глоссарийіне сәйкес ұлттық (немесе "моноұлттық") — мәдени (этникалық) шекаралар саяси шекараларға сәйкес келетін мемлекет. Ұлттық мемлекеттің идеясы — бұл этникалық және мәдени шығу тегі бар адамдарды біріктіреді. Бірақ қазіргі мемлекеттердің көпшілігі көп ұлтты немесе көпұлтты. Осылайша, егер бір этностың барлық дерлік өкілдері басқа ұлттық қауымдастықтардың қатысуынсыз бір мемлекетке біріктірілген болса, моноэтникалық мемлекет болады деп айтуға болады.

Талдаушы Дэвид Уилштің (David Welsh) пікірінше, ұлттық азшылықтар халықтың 5% - дан азын құрайтын және бір этностың үлесі халықтың жалпы санының 95%-ынан асатын мемлекеттер ғана этникалық біртекті деп аталуы мүмкін.

Бір этностың үлесі халықтың жалпы санының 95% - ынан асатын мемлекеттер: Албания, Армения, Бангладеш, Грекия, Дания, Мысыр, Италия, КХДР, Оңтүстік Корея, Мадагаскар, Мальта, Польша, Португалия, Сомали, Жапония.