Музыкалық аспап жасауға қолданылатын заттар
Қазақтың дәстүрлі музыкалық аспаптарына қолданылатын материалдар түрі сан алуан және олар негізінен табиғи түрде қолданылады. Қазақ аспаптарының дыбыс бояуының табиғи түрде болуына негізінен осы заттар маңызды рөл атқарады. Олар: ағаш түрлері, мал терісі және металл түрлері болып үшке бөлінеді. Қайсыбір музыкалық аспаптардың пайда болуы, таралуы мен қолданылуы әр елдің табиғаты, жер асты және орман байлықтарымен де байланысты болып келеді. Мәселен, әлемнің әр жерінде "әнші ағаш" аталатын ағаштар мен соған жақын өсімдік түрлері өседі. Мұны зерттеп- танитын сала ғылымда- драмология аталады. Қазақтың тұрмыс-салтында ағаштан және оған жақын өсімдік түрлерінен музыкалық аспаптар жасаудың көпжылыдқ тәжірибесі қалыптасқан. Ағаш- аспапстар жасауда ең көп қолданылатын зат. Ертедегі қолөнер шеберлері аспап жасауға көрінген ағашты ала салмаған. Аспаптар жасауға жалпақ және қылқан жапырақты ағаштардың қатты, тығыз түрлері қолданылады. Дәстүрлі музыкалық аспаптарды зерртеп- тануда ағаш түрлерн, сипатын, сапасын, беріктігін, дыбыс беру ерекшелігін білуаса мағызды. Халық музыка аспаптары музйінің аспап жасау, жөндеу және қалпына келтіру шеберханасындаеліміз аймағында өсетін ағаштардың көптегентүрлері қолданылады.
Аспап жасауда қолданылатын ағаш түрлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шамшат- жалпақ жапырақты, мықты, берік, әдемі, құнды ағаш. Бұдан музыкалық аспаптар жасалады, аспап бөлшектерін арнаулы пешке қыздырғанда жақсы майысады. Мәселен, домбыраның, сым ішек қобыздардың құрап жасалатын шанағын, дабылды аспаптардың шеңберін майыстырып, иіп жасауда шамшат оңай иіледі. Алайда ағашты жағадан ғана кесілген кезінде қажетке жаратып үлгермесе, сызат түсіп, жарылып кететін зиянды жағы бар.
Алмұрт- қатты, тығыз, өңі күлгін түсті құнды ағаш. Өңдеуге оңай көнгенімен тез майыспайды. Музыкалық аспаптар және оған қажетті кесінді бөлшектері жасалады.
Қазал ағаш- қатты жанасты, түзу өсетін ағаш. Дыбыс жаңғырықтығы жоғары. Көбінесе ішекті аспаптардың шанағы, мойыны, тиек пен құлақ екілді бөлшектері жасалады.
Шырша- қылқан жапырақты құнды ағаш. Музыкалық аспаптар жасауда дыбыстық (акустикалық') қасиеті ерекше. Олардың дыбыс беру мөлшері 1200 гц шамасында.
Тобылғы- өңі қызыл күрең түсті. Одан асатаяқтың сабы, дабыл, дауылпаз, тоқылдақ секілді ұрмалы аспаптардың таяқшасы жасалады.
Тасжарған- сирек әрі аз өсетін қатты ағаш. Одан музыкалық аспаптардың құлағы, тиегі, асатаяқтың сабы мен соқпалы аспаптардың таяқшасы жасалады.
Аспап жасайтын құрал- саймандар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
жозы- құрал- саймандар жататын әр шебердің негізгі жұмыс үстелі.
тұғып- ашасына ағшты қысып қойып, кесіп- жонуға арналған.
қуыс балта- шанағы тұтас ойып жасалатын аспаптардың ағашын оя шабуға арналған.
сына- музыкалық аспаптардың желімделген бөліктерін қысып тұруға қолданылады.
шот- аспаптардың нәзік бөлшектерін дайындауға, ұңғуға, шауып жұқартуға қолданылады.
атауыз(қысқы)- саз аспаптарына қажетті ағаштарды сүргілеуге, жонуға, кесуге арналған құрал.
ұңғыру- ағашты ұңғи жонуға арналған сабы бар имек пышақ.
тышуыр- ағашты қуыстап тесуге арналған.