Мәдени иемдену

Мәдени апроприация, мәдени иемдену(ағыл. Cultural appropriation, орыс. Культурная апроприация) – бір мәдениет элементтерінің басқа мәдениет мүшелерімен иемденіп, меншіктелуі немесе пайдалануын теріс құбылыс ретінде қарастыратын социологиялық тұжырымдама. Оның негізінде мәдени белгілері тартылып алынатын жақ эксплуатация мен қысымға ұшырайды деген пікір жатыр.

Солтүстік Америкада мәдени иемдену тұжырымдамасы әсіресе үндістер(Америка құрлығының байырғы халқы) мен афроамерикандықтардың мәдениетіне арналған зерттеулер мен жазбаларда әсіресе көп.

Алғаш рет «Мәдени иемдену» ұғымы ХХ ғасырдың 80-90-шы жылдары батыс экспансионизмнің постколониалдық сыншыларының арасында қолданыла басталды. Американдық лингвист Джон Макуортер мәдени апроприация ұғымының пайда болуын «қара адамдардың музыкасына еліктейтін ақ поп-музыканттарға қарсы наразылық» деп түсіндіреді. Макуортердің классикалық мысалы Элвис Преслидің шығармашылығы болып қарастырылады. «Мәдени иемдену» термині көбіне жағымсыз мағынада қолданылады. Көп жағдайда ол кіші, отар мәдениеттері меншіктелсе, не екі жақ халықтар тарихи, этникалық не расалық конфликтте болса, қолданылады.

Бұл концепцияның жақтаушыларының ойы бойынша, мәдени апроприация ассимиляциядан(алмасу, бірігу) өзінің көбіне отарлық езгі ретінде келетінімен ерекшеленеді. Яғни, бұл жағдайда метрополия(доминант) отар халық мәдениетінің(донор) элементтерін меншіктейді және оның тарихи-мәдени контекстін елемей, оны орынсыз, кейде күлкі не «тренд» ретінде қолданады. Донор-мәдениеті үшін олардың салт-дәстүрлері, әдебиеті мен тарихы басқа ел қолына түсіп, өзінің түп мағынасынан арылатыны аса құрметті затты қор қылу болып қарастырылады.

Мәдениетті иемдену мәселесі, әдетте, еуропалық нәсілден шыққан иммигранттардың ұрпақтары үндістер, африкалықтар немесе азиаттықтардың мәдениетін қолданғанда көтеріледі. Айта кетерлік нәрсе - еуропалық мәдениеттің элементтерін иемдену көбіне апроприяция емес, ассимиляция ретінде қарастырады. Сонымен қатар, егер азиялық адам афроамерикандық стилді және мінез-құлыққа еліктесе, немесе афроамерикандық үнді костюмін кисе, онда бұл да мәдени иемдену ретінде қарастырылады.