Мәжит Ғафури атындағы Башқұрт драма театры

Мәжит Ғафури атындағы Башқұрт драма театры
Орналасуы	Башқұртстан Үфі
Сыйымдылығы	620
Директоры	Файзуллин Иршат Ишбулатович
Бас режиссёрі	Абушахманов Айрат Ахтямович
Сайты	http://www.bashdram.ru
Мәжит Ғафури атындағы Башқұрт драма театры Ортаққорда

Мәжит Ғафури атындағы Башқұрт драма театры (башқ. Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры) — Башқұртстанның халық ақыны Мәжит Ғафури атындағы Уфа қаласындағы драма театры.

Тарихы

М.Гафури атындағы башқұрт драма театры 1919 жылы желтоқсанда бұрынғы астанасы Стерлитамак қаласында құрылған. Оны театр өнеріне еңбегі сіңген қайраткер Уәли Мұртазан-Иманский басқарды. Ол сонымен қатар көркемдік жетекшісі де болды. Муртазин-Иманский жаңа театрды шебер басқарды, көптеген пьесалар қойды, театр өнерін насихаттауға көп уақыт бөлді.

Башқұрт театры өзінің алғашқы жылдарынан бастап белсенді қызметін дамытты. Бірінші кезекте екі құрам құрылды. Біреуі — Уфада тікелей жұмыс істеген стационарлық, ал екіншісі-сол кездегі КСРО аумағында гастрольдік сапарлар үшін жылжымалы.

Театр труппасы 1922 жылы Уфаға көшті, сол уақытта екі труппаның — Уфа мемлекеттік театрының башқұрт және татар труппаларының бірігуі орын алды. Бұл театр КСРО-дағы ең көне және ең үлкен театрлардың бірі ретінде 1930 жылдардың ортасында «академиялық» құрметті атағын алды. Содан кейін оған башқұрт және татар әдебиетінің классигі, ақын-жазушы Мәжит Ғафуридің есімі берілді. ХХ ғасырдың басында театр өлке тарихы, революция, еңбек адамдары туралы көптеген ұлттық башқұрт қойылымдарын қойды. Кейінірек репертуарда классикалық драматургияның ең жақсы үлгілері пайда бола бастады.

1930 жылдардан бастап башқұрт театры кәсіби деңгейге көтеріліп, өз деңгейін айтарлықтай көтерді. Оң өзгерістер, ең алдымен, ұжымның жаңа кадрлармен – Уфа өнер училищесінің түлектерімен толықтырылуына байланысты болды. Сонымен қатар, бұл кезеңде театрды М.Магадаев басқарды. Ол Станиславский жүйесінің ізбасары болды және оның принциптерін өз жұмысында сәтті жүзеге асырды.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Уфаның бас театры белсенді жұмысын жалғастырды. Майданда театрдың көшпелі труппасы 1700-ден астам спектакль қойды. Соғыстан кейін башқұрт театрының жұмысы қарқынды дамыды. Бас режиссер қызметін М.Мұртазин атқарды. Оның жетекшілігімен ұлттық тақырыптағы көптеген әйгілі пьесалар қойылды.

1965 жыл театрдың тарихтағы жаңа кезеңін ашты: тетрдың ғимараты салынды. 13 жылдан кейін оның жанына Мәжит Гафуриге ескерткіш қойылды. ХХІ ғасырдың басында театр күрделі жөндеуден өтті: сахна жабдықтары ауыстырылды, лифттер орнатылды, әртістердің жұмысын ыңғайлы ету және спектакльді ыңғайлы көру үшін көп нәрсе жаңадан жасалды. 1970 жылы театр Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды.

Қойылымдары

Ұлттық сахнаның қалыптасуында фольклорлық драма үлкен рөл атқарды. 20-шы жылдың басында көрермендер алғашқы башқұрт қойылымдарын көрді: «Башқұрт үйлену тойы» (М.Бурангулов), «Қарағол» (Д. Юлтый), «Башмак» (И.Ибрагимов), «Ашказар» (М.Бурангулов).

«Көкек ұясының үстінен ұшу» спектаклінің көрінісі

1919 жылы Ш.Бабичтің «Азәзел», М.Бурангуловтың «Ашкадар» және «Алпамыш» драмалары, Д.Юлтидің «Мақтым-хылу» және «Қарағұл» трагедиялары, Х.Ибрагимовтың «Зулхабира», А.Тагированың «Янгура», «Қызыл жұлдыз» (М.Гафури) башқұрт халқының әлеуметтік тарихы тақырыптарына арналған. Орыс және татар драматургиясының шығармалары бойынша алғашқы спектакльдер пайда болды — Е.П.Карповтың «Жұмысшылар қонысы», Мирхайдар Файзидің «Ғалиябану» мелодрамасы.

Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945) театр «Бәрі де майдан үшін!» ұранымен өмір сүрді. «Бәрі де жеңіс үшін!» Ұлы Отан соғысы жылдарында белсенді армияға Уфа театрлары мен филармонияларының әртістерінен құралған 17 бригада жіберілді, олар 1789 спектакль қойды. Соғыс жылдарында театрдың көркемдік бағытын В.С.Витт (1941), В.Ф.Галимов (1942-45) басқарды. С.Агиш, Г.Гумер, Б.Бикбай, Х.Ибрагимов, С.Кулибай, Г.Шамуков сияқты авторлардың бір актілі пьесалары қойылды.

Башқұрт театр өнерінің шыңы режиссер Ш.М.Муртазина кезінде болды. Оның В.Шекспир пьесасы бойынша жазылған «Макбет», Ф.Вольтердің «Магомет», М.Кәрімнің «Ай тұтылған түнде», Л.Леоновтың «Басқыншылық» атты трагедиялық спектакльдерінің өз өрнектері бар.

1971-85 жылдары драматургтер И.Абдуллин, А.Абдуллин, Н.Асанбаев, А.Атнабаев, Ф.Богданов, А.Мирзагитов, Н.Нәджми, Р.Сафин, И.Юмагулов және басқа да көптеген башқұрт драматургтері театрдың бірегей репертуарын құрастыруда аса маңызды рөл атқарды. «Айсұлудың айлы кештері», «Қоңыраулы доға», «Он үшінші төраға», «Қызыл паша», «Анаалар ұлдарын күтеді», «Неркес», «Адасқан армандар», «Тағдыр емес – тағдыр!» спектакльдері театрлық жанрлық формаларға классикалық эстетикалық кемелдік пен поэтикалық сипат берді.

Академиялық театр әртістерінің труппасы

Қазіргі уақытта театр труппасында 52 актер бар, олардың кейбірінің тізімі:

1991 ж. Башқұрт драма театрының директоры, КСРО халық әртісі

• Фируза Аллаярова
• Урал Аминев
• Алмаз Амиров
• Гульнара Амирова
• Ильсур Баимов
• Алсу Бахтиева
• Ринат Баймурзин
• Сагидулла Байзигитов
• Ильфат Булатов
• Ирек Булатов
• Сара Буранбаева
• Шаура Дильмухаметова
• Разифа Динмухаметова
• Эльвира Юнусова
• Ирада Фазлаева
• Азамат Гафаров
• Фидан Гафаров
• Алсу Галина-Гафарова
• Руслан Галимов
• Фиргат Гарипов

Марапаттар мен сыйлықтар

Театр ұжымының көп қырлы шығармашылық жұмысы өзінің жүз жылдық тарихында әртүрлі марапаттарға ие болды:

• 1935 ж. — академиялық театр мәртебесі берілді;
• 1955 ж. — труппа актері Арслан Мубаряковқа «КСРО халық әртісі» атағы берілді;
• 1970 ж. — Башқұртстан драма театры Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды;
• 2016 ж. — Бас суретші А.Нестеров «Қара жүзді» спектаклінің түпнұсқа дизайны үшін «Алтын маска» фестивалінің лауреаты атанды;
• 2018 ж. — театр сахна өнерін дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін Ф.Волков атындағы үкіметтік сыйлықты алды.