Мәлiметтер қоры

Мәлiметтер қоры – ақпараттар сақталатын қойма. Мәлiметтер қорынан керегiне қарай қажеттi мәлiметтер алу үшiн сақталады. Басқаша айтсақ, мұнда керектi ақпаратты iздеу ұйымдастырылады. Кесте – мәлiметтердi жазба (жол) және өрiс (бағана) түрiнде сақтауға арналған обьект болып табылады. Әрбiр кесте нақты бiр сұрақ бойынша мәлiметтердi сақтауға қолданылады.

Мәліметтер қоры ақпараттық технологияда үлкен роль атқарады және үлкен көлемді ақпараттарды автоматты түрде өңдеудің маңызды құралы болып табылады. Мәліметтер қоры мәліметтермен жұмыс істейтін қарапайым және ыңғайлы құрал және өндірістің әр түрлі салаларында қолданылады.

Мәлiметтер қорында екi өлшемдi кестенiң жолдары жазбалар деп, бағандары өрiстер деп аталады. Дәлiрек айтқанда мәлiметтер қорында, кестедегi әрбiр жол жазба болып табылады, ал жазба бiрнеше өрiстерге бөлiнедi.

Сұрау – бiр немесе бiрнеше дайын кестелердiң негiзiнде құрылады. Форма мен Есеп беру бiр кесте (немесе сұрау) негiзiнде құрылады. Сұрау – қажеттi мәлiметтi бiр немесе бiрнеше кестеден алуға мүмкiндiк бередi.

Форма – мәлiметтер енгiзу үшiн қолданылады. Әрбiр формаға енгiзу үшiн, кесте өрiсiндегi мәлiметтердi бейнелеу үшiн немесе өзгерту үшiн қолданылатын басқару элементтерiн орналастыруға болады.

Есеп беру – мәлiметтердi баспадан шығаруға арналған. Есеп беру – қағазға басып шығаруға арналған, мәлiметтердi көрудiң ерекше формасы. Мәлiметтер қорын баспаға шығармастан бұрын, қағаз бетiнде қандай түрде бейнеленетiндiгiн және қандай жазбалар мен өрiстер енгiзiлетiндiгiн қарастыру керек. Есеп берудi кез-келген бiр кестеден, сұраудан қарауға болады.

Өрiстер типтерi және қасиеттерi

Мәлiметтердiң әр түрлi типтерi болады. Ендi информациялық жүйелердегi мәлiметтердiң, яғни өрiс мәндерiнiң типтерiне тоқталайық.

Негiзгi типтер:

• Текстiк мәлiметтер (TEXT). Текстiк мәлiметтердiң мәндерi алфавиттi- цифрлi символдардан тұрады және ұзындығы 255-тен аспауы керек;
• Сандық мәлiметтер (NUMBER). Бұл типтегi атрибуттардың мәндерiмен арифметикалық амалдар орындауға болады. Сандық мәлiметтер ұзындығы бүтiн сан болса 2 байт, бөлшек сан болса жылжымалы нүктелi сан форматында 4 байт орын алады. Бүтiн және бөлшек бөлiктерi санда нүктемен ажыратылады.
• Дата немесе уақыт типi (DATE/TIME). Дата типi белгiлi бiр форматта берiледi, мысалы: кк.аа.жж (күн, ай, жыл). Алғашқыда бұл текстiк мәлiметтiң бiр жағдайы сияқты көрiнедi. Алайда, информациялық жүйеде дата типтi қолданудың ерекшелiктерi бар.
• Жүйе қатты бақылау жүргiзу мүмкiндiгiн алады;
• Автоматты түрде датаны әр елдiң дәстүрiне байланысты бейнелеу мүмкiндiгi туады;
• Программалау барысында даталарға арифметикалық амалдарды орындау жеңiлдейдi.
• Логикалық мәлiметтер (YES/NO). Бұл типтiң мәлiметтерiн булевтiк деп атайды және мәндерi TRUE немесе FALSE (шартты түрде 1 немесе 0) болады және мұндай мәлiметтер “иә”, “жоқ” болып интерпретацияланады.
• OLE обьектiсiнiң алаңы. Бұл ең бiр қызықты типтердiң бiрi болып табылады. Бұл типтiң мәнi ретiнде OLE объектiсiнiң кез-келгенi болуы мүмкiн (егер компьютерде болса) – графика, дыбыс, видео.
• Қолданушының типi. Көптеген жүйелер қолданушыларға өздерiнiң типiн жасауға мүмкiндiк бередi. Мысалы: “апта күнi” (дүйсенбi, сейсенбi және т.б), “адрес” (почта индексi-қала-және т.б).

Мәліметтерді ұсынудың модельдері

70-80 жылдардың соңында мәліметтер қорын басқару жүйесінің дамуы негізінде мәліметтерді ұсынудың әртүрлі модельдері пайда болды. Әрбір модельдің өзінің ерекшеліктері мен жетіспеушіліктері болды.

Мәліметтер моделі деп берілген талаптарға сәйкес мәліметтерді интерпретациялауды жүзеге асыратын құралдарды айтамыз. Сонымен қатар, мәліметтер моделі мәліметтердің мағлұматтық мазмұнын көру мүмкіндігін беретін абстрактілі ұғым болып табылады. Мәліметтер моделінің үш негізгі типі бар: иерархиялық, желілік, реляциялық.

Иерархиялық мәліметтерді модельдеу . Иерархиялық құрылым бір-бірімен белгілі бір ережелер бойынша байланысқан элементтер жиынтығын береді. Иерархиялық байланыстағы объектілер бағытталған граф (төңкерілген ағаш) құрады. Иерархиялық құрылымның негізгі ұғымдарына мыналар жатады: деңгей, элемент (түйін), байланыс. Түйін дегеніміз белгілі бір объектіні сипаттайтын мәліметтер атрибуттарының жиынтығы

Иерархиялық модельдің басқару бөлігі

Иерархиялық модель шеңберінде деректерді сипаттаудың тілдік құралдары және мәліметтерді манипуляциялау құралдары болып бөлінеді. Әрбір физикалық қор оның логикалық құрылымын да, мәліметтер қорын сақтау құрылымын да анықтайтын операторлар жиынтығымен сипатталады. Бұл жағдайда қол жеткізу тәсілі физикалық жазбалардың өзара байланысын ұйымдастыру әдісін белгілейді. Бұл жағдайда қол жеткізу тәсілі физикалық жазбалардың өзара байланысын ұйымдастыру әдісін белгілейді.

Қол жеткізудің келесі жолдары анықталды:

• иерархиялық дәйекті;
• иерархиялық индекстік-дәйекті;
• иерархиялық түзу;
• иерархиялық индекстік-түзу;
• индекстік.

Желілік мәліметтерді модельдеу. Желілік құрылымда алдыңғы аталған негізгі ұғымдардағы (деңгей, түйін, байланыс) әр элемент кез-келген басқа элементпен байланыста бола алады. Иерархиялық модельдің жақсартылған түрі болып табылатын желілік модель көп қолданушылық режимде құрылатын модель. Мәліметтерді желілік ұсыну элементарлы мәліметтер және олардың арасындағы қатынастар бағытталған желі түрінде көрсетіледі (төбелері – мәліметтер, доғалар - қатынастар). Желілік мәліметтер моделінің артықшылығы - жад шығындары мен тиімділік көрсеткіштері бойынша тиімді іске асыру мүмкіндігі. Желілік мәліметтер моделінің кемшілігі - оның негізінде құрылған мәліметтер қорының жоғары күрделілігі мен қатаңдығы. Мәліметтерді іріктеу процедурасының логикасы осы мәліметтердің физикалық ұйымдастырылуына байланысты болғандықтан, бұл модель қолданбадан толық тәуелсіз емес. Басқаша айтқанда, мәліметтер құрылымын өзгерту қажет болса, қолданбаны да өзгерту керек.

Реляциялық мәліметтерді модельдеу. Иерархиялық және желілік модельдердің жетіспеушіліктері мәліметтердің реляциялық моделінің пайда болуына әкелді. Реляциялық модель әрекеті мәліметтер қорының құрылымын оңайлатты. Мұндағы барлық мәліметтер жолдар мен бағандардан құралған қарапайым кесте түрінде көрсетілген. Реляциялық деген ұғым (ағыл.relation - қатынас) мәліметттер қоры жүйелерінің маманы белгілі американдық ғалым Э.Коддтың есімімен байланысты. Бұл модельдер мәліметтер құрылымының қарапайымдылығымен, пайдаланушыға ыңғайлы кесте түрінде сипаттайды және бұл модельде қатынастардың және мәліметтердә өңдеуде реляциялық есептеулердің формальды алгебралық аппаратын қолдану мүмкіндігі бар.

Реляциялық модель мәліметтерді екі өлшемді кесте түрінде ұйымдастыруға бағытталған. Әр реляциялық кесте екі өлшемді массив түрінде беріледі де, мына қасиеттерге ие болады:

• кестенің әр элементі мәліметтердің бір элементі;
• кестедегі бағандардың барлығы біркелкі, яғни бағандағы барлық элементтер бір типке (сандық, таңбалық т.б.) және бәрінің ұзындығы бірдей;
• әр бағанның өзіне тән аты бар;
• кестеде бірдей жолдар жоқ;
• кестеде жолдар мен бағандардың орналасу тәртібі әркелкі.

Қатынастар кесте түрінде беріледі. Кестедегі жолдар мен кортеж немесе жазба деп, ал бағандар қатынастар атрибуты немесе домен, өрістер деп аталады. Бір мәні жазбаны анықтайтын өрісті – қарапайым кілт (кілттік өріс) деп атайды. Егер жазбалар бірнеше өрістермен анықталса, онда мұндай кестенің құрамды кілті бар деп есептеледі. Екі реляциялық кестені ұйымдастыру үшін бірінші кестенің кілтін екінші кестенің кілтінің құрамына енгізу керек (кілттер бір-бірін қайталуы мүмкін). Басқа жағдайда бірінші кестенің құрылымына сыртқы кілтті енгізу қажет. Сыртқы кілт екінші кестенің кілті болады.