Намибия

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Координаттар: 22°49′00″ о. е. 17°53′00″ ш. б. / 22.81667° о. е. 17.88333° ш. б. / -22.81667; 17.88333 (G) (O) (Я)
Намибия Республикасы
ағылш. Republic of Namibia
африкаансша Republiek van Namibië
нем. Republik Namibia
Flag of Namibia.svg Coat of arms of Namibia.svg
Байрақ Елтаңба
Ұран: «Unity, Liberty, Justice»
Әнұран: «Namibia, Land of the Brave»
Location Namibia AU Africa.svg
Тарихы
Тәуелсіздік күні 21 наурыз 1990 жыл (ОАР-дан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілдері ағылшын тілі[1]
Елорда Виндхук
Ірі қаласы Виндхук
Үкімет түрі Президенттік республика
Президенті
Премьер-министрі 		Хаге Гейнгоб
Саара Куугонгельва
Географиясы
Жер аумағы
• Барлығы 		Әлем бойынша 34-ші орын
825 615 км²
Жұрты
• Сарап (2017)
• Тығыздығы
2 606 971[2] адам
3,2 адам/км² (235-ші)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)
 • Қорытынды (2018)
 • Жан басына шаққанда
27,505 млрд.[3] $
11,516[3] $
ЖІӨ (номинал)
 • Қорытынды (2018)
 • Жан басына шаққанда
14,148 млрд.[3] $
5,923[3] $
АДИ (2017) ▲ 0,647[4] (орташа) (129-шы)
Валютасы Намибия доллары
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі .na
ISO коды NA
ХОК коды NAM
Телефон коды +264
Уақыт белдеулері UTC+2 және Africa/Windhoek

Намибия Республикасы (ағылш. Republic of Namibia; 1968 жылға дейін — Оңтүстік-Батыс Африка) – Африканың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан мемлекет. Жер аум. 825,4 мың км2. Халқы 2,5 млн. Тұрғындарының 86%-ы жергілікті тайпалар (овамбо, каванго, гереро, дамара, т.б. этн. топтар), 6%-ы еуропалықтар, қалғандары түрлі ұлт өкілдері. Астанасы – Виндхук. Ресми тілі – ағылшын тілі. Мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – екі палаталы парламент (Ұлттық ассамблея, Ұлттық кеңес). Халқының көпшілігі – христиандар, қалғандары жергілікті наным-сенімдерді ұстанады. Ұлттық мерекесі 21 наурыз – Тәуелсіздік күні. Ақша бірлігі – намибия доллары.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ежелгі заманнан бері қазіргі Намибияның аумағын бушмен (Санкт) тайпалары мекендеген (аң аулау мен жинаумен айналысқан), кейінірек хоттентоттар — нама мен дамара (көшпелі малшылар) келді.

Шамамен XVI ғасырдан бастап банту гереро, овамбо, каванго, йейе, цвана және басқа тайпалар солтүстіктен ене бастады. XVIII ғасырдың соңында овамбо герероны, сондай-ақ готтентоттарды оңтүстікке қарай итеріп жіберді. 1830 жылдары Кейп колониясынан шыққан, көшбасшы Йонкер Африканер бастаған готтентот тайпасы гереро мен дамара тайпаларын бағындырды.

Еуропалықтар бұл құрғақ жерлерге салыстырмалы түрде кеш келді-тек 1878 жылы Ұлыбритания Уалфиш шығанағын Кейп колониясына қосты. 1883 жылы Неміс саудагері Адольф Людериц нама тайпасының жергілікті басшыларының бірінен Ангра-Пекена шығанағындағы жағалаудың бір бөлігін 200 мылтық пен 100 фунт стерлингке сатып алды.

1890 жылғы ағылшын-германдық келісім бойынша, қазіргі Намибияның бүкіл жағалауы, Уолфиш шығанағын қоспағанда, Германияға кетті. Осылайша, Германияның оңтүстік-батыс Африка колониясының шекаралары анықталды.

Неміс билігі жергілікті халықтың жерлерін басып алған ақ колонизаторлардың келуін қолдады. 1904 жылдың басында Сэмюэл бастығы Магареро герероның басшылығымен көтеріліске шығып, жүзден астам неміс қоныстанушыларын өлтірді. Германия Оңтүстік-Батыс Африкаға генерал Лотар фон Троттың басшылығымен 14000 әскер жіберді, ол барлық герероны елден шығару керек деп мәлімдеді. Ватерберг шайқасында гереро қатты жеңіліске ұшырады. Аман қалғандар Калахари арқылы бечуаналандтың (Қазіргі Ботсвана) Британдық иелігіне жетуге тырысты: Ұлыбритания егер олар көтерілісті жалғастырмаса, герероға баспана беруге уәде берді. Көбісі бұл ауысуға төтеп бере алмай қайтыс болды.

1905 жылы немістер алғашқы халық санағын жүргізген кезде оңтүстік-батыс Африкада шамамен 25000 гереро қалды, негізінен әйелдер мен балалар. Олар бурларға қарсы соғыс кезінде ағылшындар ұйымдастырған концлагерьлерге орналастырылды.

Герероның немістерге қарсы көтерілісі басылғаннан кейін көп ұзамай нама сөйледі. Олардың жетекшілері Хендрик Витбой мен Якоб Моренга болды. Евые 1907 жылдың наурызына дейін бейбітшілік келісіміне қол қойылғанға дейін жалғасты (Моренга партизандық соғыс жүргізсе де, кейінірек). Көтеріліс кезінде қаза тапқан нама санының бағалауы өте өзгермелі: шамамен 40 000 адам болған сияқты.

Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде, 1915 жылы Оңтүстік Африка Одағының әскерлері Намибияны басып алды. 1920 жылы ЮАС Ұлттар лигасынан Оңтүстік-Батыс Африканы басқару мандатын алды. Лига тоқтатылғаннан кейін Оңтүстік Африка мандат беруден бас тартты және сол жерде апартеид режимін орнатып, осы аумақты бақылауды жалғастырды. Оңтүстік Африка Намибияны елді қара Африканың "жау" мемлекеттерінен қорғайтын буфер ретінде қарастырды. Намибияның ақ азшылығы Оңтүстік Африка Парламентінде ұсынылды. 1878 жылдан бастап Кейп колониясының бір бөлігін құрайтын және Германияның Оңтүстік-Батыс Африкасының бөлігі болып табылмайтын Уолфиш шығанағын 1915 жылы ағылшындар Оңтүстік-Батыс Африканың құрамына енгізді және Оңтүстік Африкаға 1970 жылдардың аяғында ғана қайтарылды. ол Намибия құрамында болды, нәтижесінде БҰҰ-ға мүше мемлекеттер оның Оңтүстік Африкаға кері берілуін мойындамады. Уолфиш шығанағы 1994 жылы Намибияның бақылауына өтті.

1966 жылдан бастап оңтүстік-батыс Африканың халықтық ұйымы (СВАПО) Оңтүстік Африкадан тәуелсіздік үшін күресті бастады. СВАПО базалары Ангола Мен Замбия аумағында орналасқан және Кеңес Одағы оларға қолдау көрсетті: СВАПОНЫҢ ресми идеологиясы марксизм болды. Дәл сол кезде "Намибия"атауы алғаш рет қолданыла бастады. Халықаралық қауымдастық сонымен бірге Оңтүстік Африканың осы аумақты басқару құқығын мойындамады. Алайда, тек 1988 жылы Оңтүстік Африка билігі Намибиядан кетуге келісті. 1990 жылы 21 наурызда БҰҰ Бас хатшысы Мен ОАР Президентінің қатысуымен Намибияның тәуелсіздігі жарияланды.

Намибияның алғашқы президенті СВАПО жетекшісі Сэм Нуйома болды. Ол бұл қызметті үш мерзімге атқарды. 2005 жылғы 21 наурызда бұрынғы жер министрі Хификепунье Похамба Намибияның президенті болды, ол сайлауда 75% - дан астам дауыс алды.

1994 жылы лози халқының өкілдері Капривиді азат ету Армиясын құру туралы жариялады, оның мақсаты осы аумақтың тәуелсіздігін алу болып табылады, бұл қарулы көтеріліс әрекетін тудырды. Қазіргі уақытта қақтығыс азайып, 2001 жылдан бастап Каприви жолағы туристер үшін қайтадан қауіпсіз деп жарияланды.

Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1977-1992 жылдары Намибия 26 округке бөлінді. 1992 жылдың тамызында округтер 13 облыс (regions) болып қайта құрылды, олар өз кезегінде 102 (сайлау) округке (constituencies) бөлінеді. 2002 жылы сайлау округтерінің саны 107-ге дейін артты. 2013 жылғы 9 тамызда Окаванго облысы Шығыс Каванго және Батыс Каванго болып бөлінді.

  1. Кунене
  2. Омусати
  3. Ошана
  4. Охангвена
  5. Ошикото
  6. Батыс Каванго
  7. Шығыс Каванго
  8. Замбези
  9. Эронго
  10. Очосондьюпа
  11. Омахеке
  12. Кхомас
  13. Хардап
  14. Карас

Аумағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибия Республикасы аумағының басым бөлігі үстіртті, таулы-қыратты. Ең биік жері – Брандберг [5]тауы (2600 м). Атлант мұхитының жағалауы тегіс келеді. Уолфиш-Бей және Людериц табиғи су қоймалары бар. Жерінің 20%-ын Намиб шөлі алып жатыр. Климаты тропиктік, өте қуаң. Ең жылы айы – қаңтардағы орташа темп-ра 18 – 27С, ең салқын айы – шілдеде 12 – 16С. Жылдық жауын-шашын мөлш. 500 – 700 мм, теңіз жағалауында 10 – 50 мм. Намиб шөлінің өсімдік жамылғысы өте жұтаң, таулы үстірттің беткейлерінде негізінен ксерофиттік бұталар, жоғары жағында шөлдік және шөлейттік саванна өседі.

Сыртқы саясат[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибия тәуелсіздік соғысында оған көмектескен мемлекеттермен, соның ішінде Қытай Халық Республикасымен, Ресеймен және Кубамен тығыз қарым-қатынаста. Намибия Оңтүстік Африка аймағындағы экономикалық және саяси байланыстарды нығайтады: Оңтүстік Африка мен Оңтүстік Африка Кеден одағының даму қауымдастығының мүшесі. Намибия одан әрі аймақтық интеграцияның жақтаушысы болып табылады.

Көрнекті орындар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Соссусфлей-Намиб шөлінің қызыл құм төбелерімен қоршалған көркем сазды

Үстірт Этоша ұлттық саябағындағы жабайы жануарлары

Қаңқа жағалауындағы апаттардың қалдықтары

Кейп кросс итбалықтары бар қорық

Колманскоп елес қаласы

Әлемдегі ең үлкен Гоба метеориті

Твифелфонтейн алқабындағы ежелгі үңгір суреттері

Хорихас қаласының маңындағы ежелгі Тасқа айналған ағаштар мен ғасырлар бойғы

Вельвичия өсімдіктері

Waterberg ұлттық паркі

Бушмендердің өмір мұражайы

Мбунза тайпасының өмір мұражайы

Химба тайпасының өмір мұражайы

Очихенамапареродағы динозаврлардың іздері

Неміс отарлаушылары салған Свакопмунд қаласы

Спорт[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1990 жылы Ұлттық Олимпиада комитеті құрылды.

Намибиялық спринтер Ф. Фредерикс-100 және 200 метрлік Олимпиада ойындарының төрт дүркін күміс жүлдегері, 200 метрлік екі дүркін әлем чемпионы; 200 метрлік үй-жайда әлемдік рекордтың иегері .

Регби: Намибияның регби командасы.

БАҚ[өңдеу | қайнарын өңдеу]

NBC Мемлекеттік телерадиокомпаниясы (Namibian Broadcasting Corporation — "Намибия радиохабар тарату корпорациясы") NBC1 және NBC2 телеарналарын, national radio радиостанцияларын және ұлттық азшылық тілдерінде хабар тарататын бірқатар радиостанцияларды қамтиды.

Дін[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибиялықтардың көпшілігі (80% — ға дейін) христиандар (негізінен лютерандар — Намибиядағы Евангелиялық лютерандық шіркеу), қалған протестанттық топтарды реформаторлар, әдіскерлер, Құдай Ассамблеялары, адвентистер ұсынады. Халықтың бір бөлігі дәстүрлі нанымдарды ұстанады.

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибия Республикасы жерін мекендеген тайпалардың ерте және орта ғасырлар тарихы жөніндегі мәліметтер сақталмаған. Жергілікті готентоттар (кой-коиндар), таулық дамарлар, бушмендер мен банту тілі тобына жататын халықтар 19 ғ-дың басында алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырау сатысында тұрды. Намибия Республикасы жеріне Еуропадан алғаш португалдықтар келді. 1878 ж. Ұлыбритания Уолфиш-Бей аймағын өз иелігі деп жариялады. Қалған бөлігін 1884 ж. Германия отарлап алды. 1920 ж. Ұлттар лигасы елді басқару мандатын Оңтүстік Африка Республикасына (ОАР) берді. 1949 ж. мандатты аумақтар БҰҰ-ның қарауына өтуі керек болғанда ОАР оны беруден бас тартып, құрамына қосып алды. 1990 ж. Намибия Республикасы тәуелсіздігін жариялады. 1994 ж. ОАР құрамындағы өзінің Уолфиш-Бей аумағын қайтарып алды.

Мәдениет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тағамдар: Намибиялықтар ыдысқа шөптер мен дәмдеуіштерді қосуды, грильде ет пісіруді ұнатады. Biltong-сиыр еті, жабайы аң немесе түйеқұс (ол сірке суында, содан кейін кориандр, қоңыр қант, тұз, қара бұрыш және басқа да дәмдеуіштердің қоспасында маринадталған; biltong арнайы бөлмелерде кептірілген). Жергілікті нәзіктік-бұл мопан құрттары, олар әдетте кептіріліп, қытырлақ тағамдар түрінде беріледі.

Экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибия Республикасы экономикасының негізі тау-кен өндірісінен тұрады. Мал шаруашылығының басты саласы – қаракөл қойын өсіру. Экспортқа алмас, уран, түсті металдар, қаракөл елтірісі шығарылып, сырттан азық-түлік, отын және тұтыну бұйымдары әкелінеді. Ұлттық жалпы өнімінің жан басына шаққандағы мөлш. 3600 АҚШ долл-на тең. Негізгі сауда серіктестері: ОАР, АҚШ, Германия, Ұлыбритания.

Қызықты дерек[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Намибия елтаңбасында Таңғажайып вельвичия белгіленген.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ (неміс тілі, африкаанс, гереро және ошивамбо тілдері ұлттық тілдер қатарына жатады)
  2. ↑ CountryMeters – Namibia population. CountryMeters. Тексерілді, 7 ақпан 2018.
  3. ↑ a b c d Report for Selected Countries and Subjects. International Monetary Fund.
  4. ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
  5. ↑ Страны мира. Полный универсальный информационный справочник, М., 2004
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Намибия&oldid=3080613» бетінен алынған