Ненец Ұлт Округы
Ненец Ұлт Округы – РКФСР-дің Архангельск обл-ның құрамындағы ұлттық әкімш. бөлік. 1929 ж. 15 маусымда құрылған. Жері 176,7 мың км². Халқы 39 мың (1973). Орталығы – Нарьян-Мар қаласы. Халықтар достығы орденімен марапатталған. (1972)
Табиғаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ненец Ұлт Округы Шығыс Еуропа жазығының солт.-шығыс шетінде орналасқан. Жері негізінен жазық; Канин Камень, Тиман бұйраттары, Пай-Хой жотасы (300-400 м) сияқты әбден мүжілген таулы өлкелер кездеседі. Батыс бөлігін Канин және Кіші жер тундрасы, шығысын Үлкен жер тундрасы алып жатыр. Климаты қатаң, қаңтардың орташа температурасы -120С, -220С, маусымда 60С, 130С. Жылдық жауын-шашын 280-420 мм. Ірі өзені – Печора (облыс шегіндегі ұз. 220 км). Тундралық глейлі және шымтезекті глейлі топырақ түрлері тараған. Территориясының ¾ бөлігі тундра зонасында орналасқан. Ақ түлкі, құр, қаз, үйрек кездеседі. Өзен, көлдері балыққа бай.
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ненец Ұлт Округында ненец, коми, орыс, украиндар тұрады. Орташа тығыздығы 1 км²-ге 0,2 адамнан. Қала халқы 56%. 1 қала (Нарьян-Мар.), 1 қ.т. поселкесі (Амдерма) бар.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ненецтер жөнінде Нестор шежіресінде (11ғ.) тұңғыш жазылған. 16-17 ғ-да Мәскеу мемлекетінің қол астында болды. Көшпелі ненецтер бұғы өсіру, балық, аң аулаумен шұғылданады. Совет өкіметі 1921 жылдың жазында орнады. 1929 жылдың наурызында алғаш бұғы өсіру к-зы құрылды. Шаруашылықтың жаңа саласы – сүтті мал шаруашылығы мен егіншілік дами бастады. Ұлы Отан соғысы жылдары (1941-1945) ненец халқының ұлдары неміс-фашист басқыншыларына қарсы күресті, майдан қажетіне округ 73 мың бұғы өткізді.
Шаруашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ненец Ұлт Округы – КСРО-дағы бұғы өсіретін басты аудандардың бірі (1973 ж. 178,9 мың бұғы болды). 1972 ж. бұғы өсіруші 2 совхоз, 8 колхоз болды ( әр шаруашылық жайылымы 1,2 млн. Га). Балық, аң және теңіз жануарларын аулау дамыған. 1973 ж. қоғамдық мүйізді ірі қара саны 6,8 мыңға жетті. Картоп егу дұрыс жолға қойылған. Балық және ет комбинаттары, май зауыды (Нарьян-Мар.), Печораның төм. ағысында ағаш өңдеу з-ды бар. Соғыстан кейінгі жылдары жанғыш газ бен мұнайдың бай қорлары табылды. 1973/74 оқу жылдарында 45 мектеп, мал дәрігерлік техникум, пед. училище және 1973 ж. 35 кітапхана, 52 клуб, 69 кино қондырғы, өлке тану музейі болды. “Нарьяна вындер” (1929 жылдан) округтық газеті шығарылады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақ совет энцеклопедиясы