Нүркен Мырзаханұлы

Нүркен Мырзаханұлы
Туған күні	7 ақпан 1947 (1947-02-07)
Туған жері	Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Томар колхозының Құрылыс кыстағында туылған.
Қайтыс болған күні	6 тамыз 2020 (2020-08-06) (73 жас)
Қайтыс болған жері	Астана қаласы
Азаматтығы	Қазақстан
Ғылыми дәрежесі	Биология ғылымдарының докторы
Марапаттары	Халықаралық Вена университетінің құрметті профессоры, Халықаралық Сократ сыйлығының лауреаты, Биология саласындағы тұңғыш Президент степендиаты, ҚР жоғары оқу орнының озат оқытушысы, Ахмет Байтұрсынов атындағы алтын медаль лауреаты

Нүркен Мырзаханұлы (1947 жылы туған) – биология ғылымдарының докторы (1995), профессор (2006). Физиолог – ғалым, клиникалық лимфология пионері, биология ғылымының докторы, академик, халықаралық Вена университетінің құрметті профессоры, халықаралық Сократ сыйлығының лауреаты, биология саласындағы тұңғыш Президент степендиаты, ҚР жоғары оқу орнының озат оқытушысы.

Өмірбаяны

Нүркен Мырзаханұлы 1947 жылы 7 ақпанда Қарағанды облысы, Қарқаралы ауданы, Томар колхозының Құрылыс аймағында дүниеге келді.

Ғылыми бағыты

1953 жылы мектеп табалдырығын аттап, 1965 жылы Семей зоотехника-малдәрігерлік институтына түсеп, оны 1970 жылы зоотехникалык - Ленин стипендиаты дәрежесімен қызыл дипломға бітіреді. Белгілі ғалым, көрнекті және парасатты ұстаз Мария Иванкызы Коханинаның ұсынысымен басында ассистенттік жұмыска калдырылып, кейін (1970 жылдың аяғында) аспирантураға түсті. Ал М. И. Коханина болса, И. П. Павловтың белгілі шәкірті К. М. Быковтың окушысы Қазақстан гылымына еңбегі сіңген атақты ғалым академик Александр Порфирьевич Полосухиннің ізбасары. Нүркен Мырзаханұлының ғылыми - педагогикалық және қоғамдық кызметтері осынау құнарлы бастаулардан тамыр алды. Атап айтқанда 1974 жылы корғаған "Ішек лимфасының ағыны мен иондық және белоктық құрамдарына рефлекторлык әсерлер" атты кандидаттық диссертациясының вегетативтік ганглийлердің лимфа ағынына әсері тарауы Белорус Республикасының Ғылым Академиясының Физиология институтында академик Иван Алексеевич Булыгиннің (түбі Ақмола облысы, Атбасар ауданының тумасы) орындалса, оның лимфа мен қандағы белоктардың алмасу тарауы Эстония Ғылым Академиясының эксперименталдык биология институтында академик Хейна Хансович Айнсонның басшылығымен орындалды. Аталмыш диссертацияны автор 1974 жылы Ресейдегі ең тұнғыш жоғарғы оқу орны, Тарту университетінің жеті шетел академияларының академигі Марат Хоральдович Хаберман басқаратын диссертациялық кеңесте бірауыздап қорғап шықты. Нүркен Мырзаханұлының "Ауылшаруашылығы малдарының лимфа айналымының функционалдык ерекшеліктері" атты докторлық диссертациясының лимфа - бездерінің жиырылуы мен реттелісі (автор тұңғыш рет дәлелдеген) тарауы И. И. Мечников атындағы Ленинградтың санитарлық-гигиеналық медицина институтының физиология кафедрасының меңгерушісі Ресей академиясының академигі, профессор Ратмир Сергеевич Орловтын лабораториясында, ал лимфа бездерінің нерв талшықтарындағы катехоламиндердің аракатынасы академик Е.И. Чазов басқаратын Кардиология институтының (Москва) жалпы сырқаттар лабораториясының жетекшісі, академик, медицина гылымдарының докторы, профессор Владимир Николаевич Шевелевтің басшылығымен орындалса, лимфа жүйесін зерттеу тәсілдерін жетілдіру және өзінің арнайы хирургиялык тәжірибе әдістемелерін ойлап табуы ауылшаруашылығы малдарынын Бүкілодақтық физиология, биохимия және коректендіру ғылыми зерттеу институтының академигі, ветеринария ғылымдарының докторы, профессор Әли Әділұлы Әлиевтің лабораториясында іске асырады (Боровск). Докторлык диссертациясының ғылыми кеңесшілері болып профессор М. И. Коханина (қаза болған) және биология ғылымдарының докторы, профессор Лиза Эртасовна Бөлекбаева тағайындалды. Сонғы жағдай Қазақстан Республикасының Адам және жануарлар физиологиясы ғылыми зерттеу институнының академиктері, биология ғылымдарының докторлары, профессорлар Казиз Ташенұлы Ташенов, Хабдрахман Дүйсмбіұлы Дуйсембин, профессор Бронислав Николаевич Никитин, медицина ғылымдарының докторы, профессор Игорь Алексеевич Потаповтардың құнды кеңестерін пайдалануга мүмкіндіктер тудырады. Н.Мырзаханұлының докторлык диссертациясы профессор Л.Э.Бөлекбаеваның басшылығымен әуелде кенейтілген лабораториялык мәжілісте, кейін 1995 жылы осы институттын ғылыми кеңесінде табысты корғалды. Нуркен Мырзаханұлының мидың маңдай бөлігінің лимфа ағынына әсерін зерттеу үшін студент кезінде орындаған "Мысыктың мандай қуысының құрлымының ерекшеліктері" (1967 ж.) жұмысынан бастау алатын гылыми еңбектері лимфа лимфа жүйесінің, оның ішінде лимфа бездері мен тамырларының организмдегі зат алмасу, қорғаныс және бейімделу қызметтеріне қатынасын зерттеуге арналды. Бұған куǝ ретінде автордың ғылыми бағыттарға арналған жүзден аса ғылыми мақалалары, монографияны айту абзал. Автор сонымен қатар қазіргі замандағы адамдардын денсаулығының қалыптасуы, сақталуы және жетілдірілуі жолдарына байланысты саламен де табысты шұғылданып келеді. Ол елімізде тұңғыш рет осы салаға жазылған "Педагогикалық валеология негіздері" (2001,2006) және "Денсаулык педагогикасы" (2005, М.Н. Мырзахановамен бірге) оқу құралдарының, авторлык программалардың және макалалардың авторы. Ал Н. Мырзаханұлының экологиялык проблемаларда арналған еңбегі бір төбе. Әсіресе, оның соңғы уақытта жарык көрген "Экологиялык эссе" (2006) кітабы көтерген мәселелерінің соңылығы, пәлсафалык деңгейінің биіктігімен әрекетіміздің ұлттық тұғырын қалыптасудағы Н. Мырзаханұлының еңбегі өте зор ерекшеленеді. Жалпы экологиялык және оның осы проблемаларға арнап жазған "Экологиялық зерде немесе экологияның имандылық негіздері" макалалары (барлығы 11 макала) нағыз азаматтык, патриоттык, пәлсафалык соны ойларға бай, ғылым тарихына косылған сүбелі үлес болып табылады. Нуркен Мырзаханұлының ғылыми ізденістерінің бірегей қырларының бірі жоғарғы білім беру саласының педагогикасы десе де болады. Бұл салада автор еліміздің қазіргі мерзімдегі оқыту концепциясынан бастап, әлемдік үрдістермен (эдукология) қауышқан ұлттық педагогикалық әдістемелерге дейін камтиды. Білім, ғылым және қоғамдық өмір саласындағы Н. Мырзаханұлының еңбектері толық бағаланды дей алмаймын. Әйтсе де, ол биология саласындағы жетістіктері үшін Президент стипендиясының иегері атағына (1997), Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің озаты белгісіне (2001) ұсынылған және Лениндік юбилейлік медальмен марапатталган (1970). Нуркен Мырзаханұлы Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің физиология кафедрасының профессоры, "Бейімделу физиологиясы" лабораториясының меңгерушісі және сонымен қатар КарМу-дың хабаршысы журналының биология, медицина және география сериясының ғылыми редакторы қызметін табысты аткарды. Ол басқаратын лаборатория әр жыл сайын ғылыми гранттарының иегері болып келеді. 2004-2005жж оқу жылдарында лаборатория "Орталык Казакстанның қоршаған ортасы мен адамдарды қорғаудың биомониторлық әдістері" атты бағдарламаны (проектіні) орындап, зерттеу нәтижелерін "Орталық Қазакстандағы коршаған ортаны биомониторлау" атты (2006) монографиялық еңбек етіп басып шығарды. Үстіміздегі (2006) жылы Орталық Қазақстанның аймақтық проблемасына байланысты "Сары-Арқадағы әртүрлі деңгейдегі биожүйелердің қазіргі жағдаяты мен көрсеткіштерінің өзін - өзі реттеу тетіктерін бағалау" атты ғылыми бағдарламаны іске асыру үстінде лабораторияның аспиранттары, ізденушілері, магистранттары және инженер зерттеушілері ықылысты еңбек жолдарында.

• Еуразия ұлттық университетінде профессор, кафедра меңгерушісі (1991–2002).
• Қазақ технология және бизнес университетінде декан (2003–04, Астана қаласы) қызметтерін атқарды.
• 2004 жылдан Қарағанды мемлекеттік университетінде профессор, кафедра меңгерушісі.

Ғылыми жұмыстары

• «Функциональные особенности лимфообращения сельскохозяйственных животных» деген тақырыпта докторантуралық диссертация қорғады.
• 140-тан астам ғылыми жарияланымның, оның ішінде 4 монографияның авторы:
  
• Лимфоциркуляция (Алматы, 1994) - монография
• Лимфа айналымы (Алматы, 2001) - монография
• Лейкоциттер айналымы (Астана, 2002) - монография
• Лимфа жүйесінің құрылымы мен қызметі (Қарағынды, 2006) - монография
• Регуляция кишечного лимфообращения (Қарағынды, 2010) - монография

Қоғамдық жұмысы

• "Өмір-сонар" атты кітабы (2006).
• Экологиялық эссе (2006)
• Өзінді таны (2006)
• Адам болмысы - сана болмысы (2014)

Марапаттары

• Вена университетінің құрметті профессоры.
• Сократ сыйлығының иегері.
• Биология саласындағы тұңғыш Президент степендиаты
• Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясында институт директоры.
• Қазақстан Республикасының жоғары оқу орнының озат оқытушысы
• Ахмет Байтұрсынов атындағы алтын медаль лауреаты