Нұрбапа Өмірзақов

Нұрбапа Өмірзақов
Лауазымы
Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің Төрағасы
1937 жыл қазан — 1938 жыл шілде
Өмірбаяны
Партиясы	КОКП
Дүниеге келуі	1907 (1907) Алматы облысы Райымбек ауданы Жамбыл ауылы
Қайтыс болуы	20 мамыр 1947 (1947-05-20) Ташкент

Нұрбапа Өмірзақов (1907 жыл, Алматы облысы Райымбек ауданы Жамбыл ауылы – 20 мамыр 1947 жыл, Ташкент) – Кеңес одағының мемлекет қайраткері, Орталық Атқару Комитеті төрағасы (1937 жыл қазан – 1938 жыл шілде).

Оқу жылдары

1918-20 және 1923-26 жылдары Жаркент қаласындағы мектеп-интернатта оқыған. 1926-1927 жылдары ол Алматыдағы губерниялық партия-кеңес мектебін, 1930-1933 жылдары Ташкенттегі В.И.Ленин атындағы Коммунистік университетін бітірген.

Өмірбаяны

Ұлы жүздің Албан тайпасынан шыққан.

1907 жылы Алматы облысының қазіргі Райымбек ауданындағы Үкірші ауылында кедей шаруаның әулетінде дүниеге келді. 1915 жылы 8 жасында әке-шешесінен бірдей айырылып жетім қалған жас бала бірер жыл ағасының қолында тәрбиеленді. Буыны бекіп, бұғанасы қатпаған ол Жаркент уезіндегі байлар мен кулактар есігінде жалшылықтың ащы дәмін татты. Алматы облыстық партия архивінде сақтаулы оның өз қолымен жазылған өмірбаянында және 1937 жылы «Социалистік Қазақстан» газетінің 30 қазанда жарияланған ол туралы ресми мәліметтерде айтылғанындай, алғашында ауыл мектебінде хат таныған Нұрбапа Жетісу облысың шалғайындағы Жаркент уезінде Кеңес өкіметі орнап, нығайғаннан кейін жүйелі түрде білім алу мүмкіндігіне ие болды. Ол көне қала Жаркентте ұйымдастырылған балалар үйіне орналасып, осында оқып білім алды. Өмір ауыртпалығын жастайы¬нан көріп, шыныққан жеткіншек тез есейді. Оның әлеуметтік белсенділігі ерте оянды.

Ол Қазан революциясы мен “азаттық, еркіндік, теңдік” ұрандарын көтерген социалистік идеяға барынша сенді. Сондықтан да 1926 жылдың көктемінде 19 жасында Коммунистік партияның қатарына өткен ол, Қазан революциясынан кейінгі алғашқы жылдарда Жетісу өңірінде жүргізілген әлеуметтік-экономикалық және саяси-мәдени өзгерістердің куәгері болып қана қоймай, оларға белсенді түрде араласты. 1926-1927 жылдары ол Алматыдағы губерниялық партия-кеңес мектебінде оқып, оны ойдағыдай аяқтағаннан кейін Жаркент уезінің Ақтоғай болысында болыстық қосшы ұйымын және болыстық атқару комитетін басқарды. 1926-1927 жылдарда Қазақстанда жүзеге асырылған шабындық пен егіндік жерлерді қайта бөлуге белсенді түрде араласты. 1928 жылы Нұрбапа республикамыздың әкімшілік басқару жүйесін қайта құруға бағытталған екінші ірі реформаға қатынасты. Бұл реформа бойынша сол кезге дейін орын алып келген губерниялық, уездік және болыстық әкімшілік жүйе енді округтік және аудандық басқару жүйесімен алмастырылды. Жаңа әкімшілдік-террито¬риялық аудандастырудың нәтижесінде бұрынғы 6 губерниялық, 2 округтің және 400 болыстың орнына 13 округ пен 192 аудан құрылды. Осы 1928 жылы жаңадан құрылған аудандардың қатарында Кеген немесе Қарқара ауданы мен Еңбекшіқазақ аудандары да болды.

Іскер де жігерлі жас сол жылы жаңадан ұйымдасқан Еңбекшіқазақ аудандық комсомол комитетінің жетекшісі болып сайланды. Ол осы қызметті атқара жүріп қазақ ауылдарында жергілікті ерекшеліктерге сай келетін кооперацияның қара¬пайым түрлерін ұйымдастыруға, ауылдар мен қыстақтарда мәдени-ағартушылық жұмыстарды пәрменді түрде тиімді жүргізуге аудан жастарын жұмылдыра білді. 1930 жылы Н.Өмірзақов Алматыға шақырылып, онда біраз уақыт округтік бақылау комиссиясында жауапты қызмет істейді. Көп кешікпей ол республика бас¬шы¬лығы мен Алматы округі жетекшілерінің ұйғаруымен Ташкент қаласындағы В.И.Ленин атындағы коммунистік университетке оқуға түседі. Ол үш жыл бойы (1930-1933 ж.ж.) Ташкентте оқуда болды. Бұл кезең ауыл шаруашылығын сталиндік күштеп ұжымдастыру, көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруаларын зорлап отырықшыландыру, голощекиндік “кіші октябрь” дейтін солақай, сұрқия саясатты жүзеге асыру нәтижесінде қазақ халқының бұрын-соңды болмаған ашар¬шылыққа ұшыраған жылдар еді.

Ташкентте оқуда болған Нұрбапа Өмірзақов осы қаланың көшелерінде қайыр сұрап жүрген қандастарын көргенде үлкен күйзеліске түсті, сталиншілдіктің күштеп жүргізген “коллективтендіруіне” күмәндана, тіпті үрейлене қарайтын болды. Ол тезірек елге жетіп, қасіретке ұшыраған халқына шамасы келгенше көмектесуге асықты. 1933 жылдың бас кезінде қызметінен босатылған қанқұйлы Голощекиннің орнына республика басшылығына Л.И.Мирзоян келісімен ол Н.Өмірзақовқа Алматы облыстық комитетінің жанынан құрылған көшпелі шаруаларды отырық¬шыландыру секторын басқаруды тапсырды. Бұл сектор атқарған жұмыстың Голощекин кезіндегі күштеп “отырық-шыландыруға” үш қайнаса сорпасы қосылмайтын еді. Олай дейтініміз – Нұрбапаға тапсырылған жұмыс ең алдымен Алматы облысынан басқа рес-публикаларға (Қырғызстанға, Өзбекстанға) босып кеткендерді ата-қонысына қайтару және оларға қажетті шаруашылық көмек көрсету болған еді. Н.Өмірзақов өзіне тапсырылған осы жауапты міндетті абыроймен орындауға бар күшін сарқа жұмсады.

Білімі жетілген басшы, ел басқару ісінде айтарлықтай тәжірибе жинаған жігерлі жас 1934-1937 жылдары Алматы облысының Ақсу және Еңбекшіқазақ аудандарын іскерлікпен басқарды. Л.И.Мирзоян қабілетті де қажырлы жас басшының келешегіне көп үміт артты және оны өзінің қамқорлығына алды. Мирзоянның келісім-қолдауымен Н.Өмірзақов 1937 жылғы 5-12 шілдеде болған Қазақстан коммунистік (большевиктер) партиясының бірінші съезінде оның Орталық Комитетіне мүше болып, ал бірнеше айдан кейін Орталық Комитеттің бюро мүшесі болып сайланды.

1937 жылғы 28 қазандағы Қазақ ССР Орталық Атқару Комитетінің V сессиясының қаулысымен Нұрбапа Өмірзақов Қазақ ССР-ы Орталық Атқару Комитетінің Төрағасы болып сайланды. Сөйтіп, кешегі жетім бала Нұрбапа небәрі 30 жасында Қазақ Совет мемлекетінің басшысы дәрежесіне көтерілді. Сол жылғы желтоқсанда Н.Өмірзақов КСРО Жоғарғы Советінің депутаты, ал 1938 жылғы қаңтарда КСРО Жоғарғы Советі Президиумы Төрағасының орынбасары болып сайланды. Республика басшысы ретінде Нұрбапа Өмірзақов ең алдымен 17 жыл бойы Ресей Федерациясының құрамындағы автономиялық республика болған Қазақ АССР-ның Одақтық Республика ретінде болған енді КСРО-ға тікелей кірген Қазақ ССР-ының жаңа саяси статусын қалыптастырып, күшейтуге бірінші кезекте мән берді. Ол КСРО-ға кіретін басқа одақтық республикалармен Қазақстанның терезесі тең саяси, экономикалық, мәдени қарым-қатынастар орнатып, одақтық билік жүйесімен де жаңа, сапалы байланыстар жасауға бар күш-жігерін жұмсады. Оның республикамыздың рухани-мәдени өмірін жетілдіруге бағытталған жоспарлары да баршылық еді. Алайда Н.Өмірзақов бұл аса жауапты қызметте көп болған жоқ. Л.И.Мирзоянның жазықсыз “халық жауы” аталып, атылып кеткенінен кейін, “оның адамы” деп бағаланған Н.Өмірзақов республика партия ұйымының басшылығына қойылған “жаңа көсемдер” Николай Скворцов пен Жұмабай Шаяхметов тарапынан алакөздікке ұшырады. Олар оған күдіктене, сенімсіздікпен қарады, мұның үстіне жаңа басшыларға Нұрбапаның турашылдығы мен ұлтжандылығы ұнамады. Бірақ бұларға Н.Өмірзақовты “халық жауының” қатарына жатқыза салатын жалған дәлелдер табудың өзі қиынға түсті. Сондықтан да Орталық Комитет тарапынан Н.Өмірзақовты 20-30 жылдары “сыннан өткен” жолмен Мәскеуге жіберу таңдап алынды.

1938 жылы ол Мәскеуге шақырылып, ондағы социалистік егіншілік академиясында оқыды. Алайда оған “халық жауларымен”, ең алдымен Левон Исаевич Мирзоянмен тығыз байланыста, әрі пікірлес болды деген “салпаңқұлақтардың” домалақ арыздары НКВД органдарына көптеп түсе бастады. Осыған байланысты Нұрбапа 1939 жылы “із жасырып” Башқұрт АССР-інің шалғайдағы бір совхозына директор болып кетті. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталған жағдайда ол Ресейдің оңтүстік аймақтары саналатын Ставрополь және Краснодар өлкелеріне кетіп, “халық жауы” ретінде жазаланудан аман қалды. РКФСР-дан 1945 жылы Өзбекстанға ауысқан Нұрбапа өмірінің соңына дейін осы елдің Егінші¬лік және мал шаруашылығы министрлігі мен Орталық партия Комитетінде бөлім меңгерушісінің орынбасары қызметтерін атқарады. Ол 1947 жылғы 20 мамырда қызмет бабында қайғылы қазаға ұшырады.

Қазір Алматы облысы, Райымбек ауданы, Жамбыл ауылындағы мектепке Өмірзақовтың аты беріліп, мұражай ашылған, ескерткіш-бюст орнатылған.