Орал облысы (Ресей империясы)
| Ресей империясының облысы | |||
| Орал облысы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Әкімшілік орталығы | |||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Құрылған уақыты | |||
| Таратылған уақыты | |||
| Жер аумағы |
323 700 км² | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
645 121 адам (1897) | ||
|
| |||
 Орал облысы Ортаққорда | |||
Орал облысы — 1868-1920 жылдары болған Ресей империясындағы облыс.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Орал облысы император II Александрдың 1868 жылғы 2 қарашадағы жарлығымен құрылды. Оған Орал казак әскерінің жерлері (1917 бастап Жайық казак әскері) мен Орынбор Қазақтары аймағының бір бөлігі кірді. Гурьев, Қалмақ, Ембі, Орал уездеріне бөлінді. Орынбор (1868–1881) және Дала генерал-губернаторлықтарының (1882–1917) құрамына кірді.
1891 жылы Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы Ережемен Ембі уезін Темір уезі деп өзгертті. 1899 жылы Қалмақ уезі Ілбішін уезі болып өзгертілді.
1918 жылы 29 наурызға қараған түні Оралда Жайық казак әскерінің әскери үкіметі «Алаш» партиясының өкілдерімен одақтасып, төңкеріс ұйымдастырды. Облыс орталығы ақ әскерлердің қарамағына өтті. Орал әскери үкіметі құрылды. 1919 жылдың қаңтар-наурызында ЖШҚӘ бір бөлігі Орал облысының көп бөлігін басып алды. 1919 - 1920 жылдары оның аумағында ЖШҚӘ бөлімдері мен генерал-лейтенант В.С.Толстовтың басқаруындағы Орал ақ әскерлері арасында ауыр шайқастар өтті.
1920 жылдың басында Орал облысының аумағы толығымен ЖШҚӘ қарамағына өтті. Қырғыз өлкесін басқару жөніндегі әскери-революциялық комитет пен Орынбор губерниялық атқару комитетінің 1920 жылғы 7 шілдедегі бірлескен шешімімен Темір уезі жаңадан құрылған Орынбор-Торғай губерниясына берілді.
БОАК мен РКФСР ХКК 1920 жылғы 26 тамыздағы жарлығымен Қазақ АСКР құрамына енгізілді. 1920 жылдың 12 қазанында Қырғыз АКСР Кеңестерінің І Құрылтай съезінің шешімімен Орал губерниясы болып өзгертілді[1].
Географиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Орал облысы Еуропалық Ресейдің оңтүстік -шығысында, 53° пен 45,5° с.е. және 49° пен 59° ш.б. аралығында орналасып, 323 700 км² (284 412 шаршы шақырым) аумақты алып жатыр, оның 70 640 км² (62 068 шаршы шақырым) бөлінбейтін қауымдық меншік ретінде Орал казак әскеріне тиесілі, ал 253 000 км² (222 344 шаршы шақырым) мемлекеттік меншікті құрай, қырғыз-қайсақтардың жалпыға ортақ пайдалануына берілді. Кеңістік бойынша бұл облыс Ресей империясының губерниялары мен облыстары арасында 19-орынды, Еуропалық Ресейде 4-орынды иеленді.
Шекарасы: солтүстікте — Орынбор және Самара губерниялары, батыста — Самара губерниясы, Астрахан губерниясының Ішкі немесе Бөкей Ордасының жерлері, оңтүстік-батысында — Каспий теңізінің бір бөлігі, оңтүстігінде — Күнгей Каспий облысы мен Каспий теңізінің жағалауы, шығыста — Торғай облысы мен Арал теңізінің бір бөлігі.
1932 жылдан бастап облыс аумағы РКФСР құрамындағы Қазақ АКСР Батыс Қазақстан облысының құрамына кіреді.
Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
XX ғасырдың басында бұл облысқа 4 уез кірді:
| № | Уез | Уездік қала | Ауданы, шақырым² |
Тұрғындары (1897), адам |
Станица саны | Болыс саны |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Гурьев | Гурьев (9 322 адам) | 46 315,1 | 293 619 | 5 | 17 |
| 2 | Ілбішін[2] | Ілбішін (3 400 адам) | 62 017,6 | 169 673 | 10 | 14 |
| 3 | Темір | Темір (616 адам) | 117 836,0 | 95 071 | 0 | 21 |
| 4 | Орал | Орал (36 466 адам) | 46 315,1 | 293 619 | 16 | 8 |
1920 жылы Темір уезі Торғай губерниясына берілді, ал облыс Қырғыз АКСР құрамында аттас губернияға айналды.
Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1897 жылғы ұлттық құрамы[3]:
| уез | қазақтар | орыстар | татарлар |
|---|---|---|---|
| тұтас губерния | 71,3 % | 24,9 % | 2,8 % |
| Гурьев уезі | 81,7 % | 16,9 % | 1,1 % |
| Қалмақ уезі | 85,0 % | 12,8 % | 1,3 % |
| Темір уезі | 99,0 % | … | … |
| Орал уезі | 51,4 % | 42,3 % | 4,9 % |
Облыс жетекшілігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Губернаторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Т. А. Ә. | Атағы, шені, лауазымы | Лауазымды орындау уақыты |
|---|---|---|
| Веревкин Николай Александрович | генерал-майор | |
| Голицын Григорий Сергеевич | кінәз, Ұлы Мәртебелі генерал-майор | |
| Шипов Николай Николаевич | генерал-майор | |
| Максимович Константин Клавдиевич | генерал-майор | |
| Ставровский Константин Николаевич | генерал-лейтенант | |
| Родзянко Николай Владимирович | генерал-лейтенант | |
| Дубасов Николай Васильевич | генерал-лейтенант | |
| Хабалов Сергей Семёнович | генерал-лейтенант |
Вице-губернаторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Т. А. Ә. | Атағы, шені, лауазымы | Лауазымды орындау уақыты |
|---|---|---|
| Рогали-Ревицкий Яков Тимофеевич | статтық кеңесші | |
| Киреев Иван Петрович | полковник | |
| Леонтьев Иван Михайлович | церемониймейстер лауазымында, коллеждік асессор | |
| Трепов Федор Федорович | полковник | |
| Лисаневич Иван Алексеевич | полковник (нақты статтық кеңесші) | |
| Иславин Михаил Владимирович | статтық кеңесші, л. а. (14.08.1901 бекітілді) | |
| Тарасенко-Отрешков Иван Аполлонович | коллеждік кеңесші | |
| Шидловский Пётр Петрович | сарай кеңесшісі (коллеждік кеңесші) | |
| Корбутовский Сергей Павлович | статтық кеңесші | |
| Дьяченко Сергей Сергеевич | коллеждік кеңесші | |
| Мордвинов Михаил Дмитриевич | нақты статтық кеңесші |
Бейнелемесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
-
Облыстың ресми елтаңбасы (ІІМ шығ., 1880) -
Облыстың бейресми елтаңбасы (Сукачов шығ., 1878) -
Таңғажайып балығы бар облыстың елтаңбасы (Штрехл, 1899) -
Облыс елтаңбасының заманауи суреті (2000-жылдары) -
Ресми сипаттамасы бар облыстың елтаңбасы (П. Винклер, 1899) -
II Александр бекіткен ресми сипаттамасы бар облыстың елтаңбасы (1878)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Орал облысы. Тексерілді, 15 мамыр 2018.
- ↑ 1899 жылға дейін Қалмақ деп аталды
- ↑ Демоскоп Weekly — Қосымша. Статистикалық көрсеткіштердің анықтамалығы