Ориялар
| уткали | |
| Ориялар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
33,1 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Ориялар (уткали)[1][2][3] — Шығыс Үндістанда тұратын халық. Жалпы саны 33,1 млн адам. (2001, халық санағы). Негізгі тұратын штаттаы: Орисса (30,6 млн адам), Чхаттисгарх (819,1 мың адам), Ассам (231,5 мың адам), Батыс Бенгалия (186,4 мың адам), Джаркхандтың оңтүстігінде (467,9 мың адам), Андхра-Прадештің солтүстігінде (336) мың адам). Олар сондай-ақ Бангладеш, Малайзия, Индонезия, АҚШ, Канада, Австралия, Ұлыбритания және басқа елдерде тұрады.[4]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олар брахми жазуынан дамыған өзіндік ерекше жазуы бар үнді-еуропалық тілдер семьясының үнді-арий тобының ория тілінде сөйлейді. Диалектілері: бхатри, халаби (мехари), ория (мугалбанди). Орийлердің 83%-ы хинди тілінде, 3,2%-ы бенгал тілінде, 7,8%-ы телугу тілінде сөйлейді. Ория - мұсылмандар урду тілінде сөйлейді және араб әліпбиін пайдаланады.[5]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дінге сенушілердің діни байланысы: индуистар.[6]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Орияның ата-бабалары ерте заманда Калинга мемлекетін мекендеген, кейін Маурия, Гупта, Харша (7 ғ.), 16-19 ғасырларда Ұлы Моғолстан мемлекеттерінің құрамында болған. Үндістанның тәуелсіздігінен кейін Орияның ұлттық аумағы жеке штатқа бөлінді. Орийлердің 90%-дан астамы ауылдарда тұрады.[7]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі дәстүрлі кәсібі – егіншілік (күріш, тары, бұршақ, бидай, қант қамысы, темекі, майлы дақылдар, мақта, кокос пальмасы). Көркемдік қолөнер дамыған – күміс филигран, ағашқа, тасқа және піл сүйегіне ою, аппликация. Өнеркәсіп дамып келеді.[8]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дәстүрлі өмірде касталық жүйе мен дәстүрлі қатынастар күшті.
Музыкалық және би өнері (мысалы, маска киген чхау билері), мүсін өнері дамыды. Ория маңындағы индуистардың қажылық орталықтары – Конакаридағы күн құдайы Сурья храмы, арбалар фестивалі (ратхаятра) деп аталатын Пуридегі Джаганат храмы, Бхубанешвар қаласының жанындағы Лингараж храмы – үнді сәулет өнерінің ескерткіштері.
Ауылдары ретсіз орналасқан шағын болып келеді. Үйлері ағаштан жасалған көп бөлмеден тұрады.
Киімдері - ерлер үшін дхоти мен жейде, әйелдер үшін сари. Олар көптеген зергерлік бұйымдарды пайдаланады.
Дәстүрлі тағамдары - көкөністер мен ащы дәмдеуіштер қосылған күріш, кейде олар балық, қой және ешкі етін жейді.[8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F
- ↑ Большая советская энциклопедия - ория http://www.xn--80aacc4bir7b.xn--p1ai/%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8/%D0%B1%D1%81%D1%8D/%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F
- ↑ Значение слова ория https://xn--b1algemdcsb.xn--p1ai/wd/%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2693556 Мұрағатталған 22 қазанның 2022 жылы.
- ↑ Народы Индии http://www.endia.ru/oriya.php
- ↑ Современная энциклопедия ОРИЯ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/8116-%D0%9E%D0%A0%D0%98%D0%AF
- ↑ Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%9E%D1%80%D0%B8%D1%8F
- ↑ a b народы мира / Ория http://www.etnolog.ru/people.php?id=ORIY
