Орта ғасырлардағы Батыс Еуропа өнері

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Орта ғасырлардағы Батыс Еуропа өнері[өңдеу | қайнарын өңдеу]


Рим империясы құлағаннан кейін Батыс Еуропада орта ғасырлар дәуірі басталды. Бұл ұзақ жылдарға созылды. Империя жеріне енді солтұстіктен әр түрлі халық, тайпалар қоныстана бастады. Әсіресе солтұстіктен герман халықтары көптеп келді. Ал олардың мәдени деңгейі римдіктерге карағанда әлдекайда төмен еді. Сондықтан да римдіктер оларды "варварлар" деп атады. "Варварлар" ("жабайы") мәдениет көзін дұрыс түсінбегендіктен, Батыс Рим мемлекетіне қатты соққы беріп, антикалық өнер шығармаларын қиратты. Қалған өнер көздері римдіктер христиандінің қабылдағаннан кейін ғана өзінің әсемдігін, зәулімдігін сақтап қалды. Қиратылган мемлекеттер орнында бірнеше "жабайылар" корольдігі пайда болды, солардың ең мықтысы франктер мемлекеті еді. Бұл мемлекеттегі меровингтік және каролингтік әулеттер дәуірінде өнер қанатын кең жайды. Мұнда "варварлардың" өсерімен қөлөнер дами тұсті. Тоқып жасаған заттар, ою-өрнек бірін-бірі қайталамайтын әсем ырғақтардан тұрды.
Осы кезеңде кітап безендіру ісі де жоғары сапаға ие бола бастады. Көбінесе монастырьларда монахтар "Библияны", тағы басқа кітаптарды көшіріп, көркемдеді. Мұндай кітап көркемдеуді "миниатюра" деп атады.
Меровингтік дәуірде миниатюрадағы бейнелер жалпылама, жазықтық түрінде бейнеленді, ал Каролинг дәуірінде, әсіресе Ұлы Карл тұсында (742—814) бейнелеу шынайылыққа жақын, табиғи кейіпке келтірілді. Ұлы Карл тұсында франктер мемлекетінде, көбінесе римдік базилик жобасындағы тас шіркеулер тұрғызылды.
Ұлы Карлдың империясы ыдырағаннан кейін, оның орнында ұш мемлекет пайда болды. Олар — Франция, Германия, Италия. Сол кезде Каролинг өнері жаңа ғасыр өнерінің дәуіріне аяқ басты және өнердің тұрлі ағымдары пайда болды. ===Романдық өнер===.
Бұл өнер Батыс Еуропа елдерінде X—XII ғасырлар дамыды. Бұлай аталуы оның сәулетіне байланысты еді.
X—XII ғасырлары сәулет ғимараттарының материалы, негізінен, тастан болды, ал төбелері кресті-арқалы тәсілмен тұрғызылды. Бұл әдіс орта ғасырларда қолданылған. Ал оның романдық әдіс деп аталған себебі — ол римдік әдіспен тұрғызылған. Сондықтан бұл дәуір сәулеті де солай аталды. Романдық әдіс антик өнерінен кейінгі феодалдык кұрылыс тарихында өз орнын алған өнердің бір ағымы болды. Сәулет өнерінде романдық өнердің негізгі ғимараттары — ғибадатханалар мен шіркеулер болды. Олардың кұрылысы да ерекше еді.
Орта ғасырлардағы тұрғызылған алғашқы шіркеулер өте ауыр, қалың тастардан қаланды. Роман шіркеулері өзінің сыртқы кейпімеп тұрпайы көрінгенімен, ішкі бөлмелерінің безендірілуі өте жақсы болды. Шіркеудің капительдерінде, аркалы терезелерде, кереге бедерлерінде таңғажайып адам басты кентавр, құбыжық мүсіндер қойылды.
Ол қараңғы халық "Інжіл" атты қасиетті кітапты оқымаса да, ондағы бейнеленген әулие, періштелерді бірден танып, қабылдауды көздеп жасалған. Романдық сәулет өнері алғаш Италияда дамып, соңынан Германияда өзінің өрісін дамыта түсті.

Готика өнері (Х—ХІІ ғасырлары)[өңдеу | қайнарын өңдеу]


Готика өнері алғаш Францияда жақсы дамыды, бұл өнер тұрі романдық өнерден кейін келді. Готикалық әсем өнер түрі Францияда өркендеп, сонда сақталған. Кейіннен ол басқа елдерге тарады және XVI ғасырға дейін созылды. Готика өнері өзінің ерекшелігімен роман ағымынан дараланып тұрады. Сонымен қатар оның ғасырдан ғасырға өткен сайын көтерілгені, дамығаны байқалады. Мұндағы роман стилі ауыр қорғандардай монументтігімен көзге тұссе, готика ағымы биік сымбатымен, аспанға ұмтылған инедей үңкір мұнараларымен таңырқатады.

Роман мен готика ағымындағы ғимараттарды салыстыра қарастырсак, ерекше қасиеттерді көруге болады. Роман ағымында салынған сәулет ғимараттарында ауыр төбені ұстап тұру үшін терезелер аз жасалынған. Ал готикада терезелер өте үлкен, биік және жиі орналасқан. Кіре беріс есігінің маңдайша аркасы үшкірленіп бітетіндіктен, готика ғимараттары өте жеңіл, әдемі көрінеді. Готика соборлары үшкір, ұзыншақ болып келеді. Франциядағы ең көне және бүкіл әлемге әйгілі ғимарат — "Құдай ана" ғимараты. Ол XII ғасырда салынған. Орта ғасырларда Францияда 800-ге жуық собор, жүздеген игіркеу, монастырьлар болды. Соның бірі — "Әулие Михаил тауы" атты ансамбльдік ғимараты. Бұл Нормандия жерінде тұрғызылған.

Франция готикасы жолымен Германияда да салтанатты соборлар жаппай салынды, соның бірі — Страсбургтегі собор болды (1276). Флоренциядағы Әулие Мария дель Фъоре шіркеуі мен Милан соборы көзге түседі. Осы кезеңде мүсін, әр түрлі мадонналарды кескіндеу, діни ғимараттарды росписьтермен бедерлеу қолға алынды. Сол кезеңде осы өнер бағытының асқан шебері Джотто ди Бондоне (1266—1337) өмір сүрді. Ол бояулардың сан түрлі кұбылмалы реңдерімен-ақ кескіндемелік шығарманы жандандыра түсті. Готика дәуірінде миниатюралық кескіндеме дамып, ерекше белеске көтерілді. Бұрындары мұндай өнер түрімен тек діни сопылар айналысса, енді кейіннен нағыз суретшілер айналысатын болды. Миниатюрамен кітап көркемдеуді әрдайым өкімет басшылары қолдап, камқорлыққа алып отырды, соның бірі — Франция герцогі Беррийски еді. Батыс Еуропада алғаш рет қондырғылы кескіндеме пайда болды және ол жер-жерге жылдам таралды. Готика әсері заманында әрбір зат, оның ішінде — киім, жиһаз, тағы басқа бейнелеу өнері салаларының өнімдері өзіндік із қалдырды.[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулык/Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-33-998-8